بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله ، صلاة وسلام على رسول الله

CİHAD

• Cihad; Anlam ve Mâhiyeti
• Cihadsız Hayat, Yaşanmamış Demektir
• Kur’ân-ı Kerim’de Cihad Kavramı
• Hadis-i Şeriflerde Cihad Kavramı
• Cihad Emîri
• Mücâhid; Cihad Eri Yiğit
• Mücâhede; Önce Gizli Düşmana/Nefsin Hevâsına Karşı Cihad
• İctihad; Cihadın İlim ve Düşünce ile Yapılanı
• Müctehid; İlim ve Fikirle Cihad Eden Âlim
• Fikrî Cihad
• Günümüzde Cihad
“İman edenler ve hicret edip Allah yolunda cihad edenler var ya, işte bunlar, Allah’ın rahmetini umabilirler. Allah ğafûr ve rahîmdir.” 821
Cihad; Anlam ve Mâhiyeti
Cihâd: ‘Cehd’ veya ‘cühd’ kökünden türeyen ‘cihâd’, Kur’an’ın anahtar kavramlarından biridir. Cihad kelimesi Kur’an’da farklı formlarda kırk bir yerde geçmektedir. Cehd veya cühd, kararlı ve şuurlu bir şekilde gayret etmek, zorluklara karşı çaba göstermek, çalışmak gibi anlamlara gelir. Aynı kökten türeyen ‘cihad veya mücâhede’ sözlükte, düşmanın saldırısına karşı koymak üzere elinden geleni yapmak, bütün gayreti harcamak demektir.
Bu düşmanın insanın içinde veya dışında olması farketmez. Mü’min, kendine zarar vermek üzere saldıran düşmanlarına karşı koymaya çalışır, onların zararlarını uzaklaştırmada gayretli olur. Mü’minlerin kararlı ve şuurlu çabalarının bedenle yapılanına ‘cihad’, ruhsal olanına ‘mücâhede’, fikir ve İslâmî ilimlerde yapılanına da ‘ictihad’ denilir. “Allah yolunda gayret göstermek, çaba sarfetmek” anlamlarına gelen ‘cihad’, her üç mânâyı da içerisine almaktadır. Allah yolunda yapılan bütün çalışmalar, Allah’ın adı yükselsin diye gösterilen gayretler, O’nun dini İslâm’ı savunmak için ortaya konan çabalar tümüyle ‘cihad’ diye nitelendirilir. Bununla birlikte; bedeniyle, organlarıyla, malıyla cihad edene veya mânevî yönünü olgunlaştırmak için çaba sarfedene ‘câhid’ ve ‘mücâhid’, İslâmî hükümleri ortaya koymak için gayret edene de ‘müctehid’ denilmektedir.
Mü’minin, Allah tarafından kendisine emânet olarak verilen bedeni, malı ve zihinsel imkânları Allah yolunda harcaması, İslâm yolunda kullanması cihaddır. Kelimenin sözlük anlamından da anlaşıldığı gibi ‘cihad’ bir saldırı değil,
821] 2/Bakara, 218
- 192 -
KUR’AN KAVRAMLARI
olabilecek bir saldırıya karşı yapılan bir savunmadır. Bu saldırıyı savabilmek üzere çaba göstermek, çalışmaktır. O bir anlamda insanın mutluluğuna giden yoldaki engelleri kaldırmaktır. Kur’an, “cihad” kavramı ile fiilî savaş olan “kıtâl” kavramını ayrı ayrı kullanmaktadır.
Cihad Saldırı mıdır? İslâm’ın yanlış anlaşılan emirlerinden biri de cihaddır. Özellikle Batılı araştırmacılar cihadın bir saldırı olduğunu, İslâm’ın bu saldırı yoluyla yayıldığını, müslümanların saldırı anlamındaki cihad emrine uyarak başka ülkeleri işgal ettiklerini ısrarlı bir şekilde iddiâ ederler. Müslümanlar sözkonusu olunca, yerli-yersiz ve doğru-yanlış tezler ileri süren Batılılar “cihad”ın müslümanlar tarafından saldırı amacıyla kullanıldığını ve bunu da “holy war” yani “kutsal savaş” şeklinde anladıklarını ileri sürerler.
Cihadın anlamı ve işleyiş şekli yakından incelense, cihada izin verilen şartlara yeniden bakılsa, durumun iddiâ edildiği gibi olmadığı görülecektir. Cihad kavramının karşılığı ‘savaş’ kelimesi değildir. Çünkü ‘cihad’la savaş sözcüğü arasında hem nitelik hem de nicelik farkı vardır. Savaş, salt askerî harekât olup güce dayanır. ‘Cihad’ ise askerî operasyon da dâhil, İlâhî hedefler uğruna gösterilen bütün çabaları içerisine alır. Bu demektir ki cihad; kutsal bir gâye uğruna ortaya konulan her türlü fikrî, fiilî ve kalbî çalışmanın ortak adıdır.
İslâm’a göre; “dinde zorlama yoktur.”822 Yani insanlar diledikleri dini seçebilirler. İnandıkları din ne kadar yanlış ve saçma olsa bile, bu konuda zorlama söz konusu olamaz. Çünkü inanma bir gönül işidir. Bir şeyin doğruluğu ve hak oluşu ancak akıl ve kalp ile kabul edilir; silâh zoruyla kimseye bir şey sevdirilemez. Üstelik, Allah (c.c.) insanlara irâde hürriyeti vermiştir. Onlar, hak ile bâtıl arasında seçim yapma hakkına sahiptirler. Bu seçimlerinin sonucu tamamen kendilerini ilgilendirir. Herkes neticesine katlanmak şartıyla bâtılı da seçebilir; kişilerin cehenneme gitme tercih ve özgürlüğü de vardır.
Ancak, bazı insanlar kendi halinde bir din seçmekle kalmayıp başkalarına zorla kendi dinlerini benimsetmeye çalışırlar. Kimileri, insanlar üzerinde hâkimiyet kurmak ister. Kimileri İslâm’ın dâvetinin önünü kesmeye, insanların İslâm’a ulaşmasını engellemeye çalışırlar. Kurdukları tuzak ve düzenlerle insanları kandırmaya, hak yoldan saptırmaya, Allah’ın indirdiklerini bırakıp zulümle yönetmeye, halkın gönüllerini işgal etmeye çaba gösterirler. Bazıları da, müslümanlara ve onların yaşadıkları yerlere saldırıp topraklarını işgal etmek, insanlarını yönetimleri altına almak isterler. İşte bu gibi durumlarda “cihad” gündeme gelmektedir.
Müslümanlara veya onların yaşadıkları topraklara düşmanları saldırdığı zaman, müslümanlar sessiz mi kalsın? Allah’ın dinine hakaret edilirken, insanlar zorla veya hile ile İslâm’dan uzaklaştırılırken; müslümanlar hiç bir şey yapmasın mı? Birtakım zâlimler, halka, zayıf bırakılmışlara zulmederken, müslümanlar başlarını kuma mı gömsünler? Güçlüler ve zenginler yeryüzüne istedikleri gibi yön versinler, fitneyi artırsınlar, insanları sömürsünler, onların zenginliklerini yağmalasınlar ama müslümanlar aldırmasınlar mı? Allah’a kul olmak isteyen nice iyi niyetli insanın önüne şeytanî tuzaklar kurulsun da, müslümanlar kıllarını kıpırdatmasınlar, bu doğru olur mu?
Kaldı ki cihad yalnızca mü’minlerin dış düşmana karşı yaptıkları bir savunma
822] 2/Bakara 256
CİHAD
- 193 -
değildir. Cihad, aynı zamanda kişinin kendi nefsinin kötü isteklerine karşı direnmesi, İblisin kandırmalarına karşı koymasıdır. Bu ise mü’minin hayatı boyunca yapması gereken bir ‘mücahâde’dir. Çünkü gerçek müslümanlık, ancak şeytana uymamakla, nefsin kötü emirlerine karşı çıkmakla yerine getirilir. Müslümanların kendilerini, dinlerini ve vatanlarını korumak için onlara farz kılınan cihad emrini yanlış anlayanlar, cihadsız bir İslâm istiyorlar. Onlar, yeryüzünde diledikleri gibi at koşturacaklar, istediklerini yapacaklar, hatta müslümanlara yön vermeye kalkışacaklar, ama müslümanların bir tepkisi olmayacak. Böylesine sessiz, tepkisiz, pısırık bir din istiyorlar.
Şeytan ve onun yardımcıları olduğu ve bazı insanların yeryüzünü ifsat etmeleri, azıp sapmışların çıkardıkları fitne (bozukluk, isyan, kâfirlik) devam ettiği müddetçe, cihad da var olacak, cihada ihtiyaç duyulacaktır. Kıyâmete kadar kıyâm ve cihad ateşi yanmaya devam edecektir.
Cihadın Amacı ve Kapsamı: Cihadın gâyesi, toplumdaki fitneyi kaldırmak, zulümleri önlemek, insanlara Allah’ın adını ulaştırabilmektir. Hak bayrağını yüceltmektir. İnsanları baskılardan ve zulümlerden kurtarmaktır. İslâm ile insanların arasındaki engelleri ortadan kaldırmaktır. Onların rahat bir şekilde İslâm’ı tanımalarına fırsat vermektir.
İslâm savaş realitesini göz ardı etmez. Çünkü savaşın tarihi insanlık tarihi kadar eskidir. Savaş bazen arzu edilmese de kaçınılmaz olur. Müslümanlar asla mal toplamak, toprak ele geçirmek, insanlara hükmetmek, onlara karşı büyüklük taslamak, onları öldürmek, zenginliklerini yağmalamak, insanlardan intikam almak için cihad etmezler. Bunların hiçbiri İslâm’da yoktur. İslâm, savaşı, ekonomik, sosyal ve siyasal hegemonya aracı olmaktan kurtararak insanî hedeflerin gerçekleşmesinde, gerektiği zaman başvurulacak bir metod olarak kabul eder. Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta da şudur: Başkalarının savaşları özünde profandır. O harpler dünyalık amaçlar uğrunda yapılırken, İslâm’ın cihadı Allah rızâsı için yapılır ve özünde âhirete âit boyut vardır.
Bu anlamda cihad, bir ibâdettir. Çünkü cihad İslâm’ı, yani Allah’ın insanlar için seçtiği iki dünya saâdetini insanlara taşıma çalışmasıdır. İnsanları zulmün ve tuğyânın karanlıklarından, İslâm’ın aydınlığına bir dâvettir. İnsanlara o nûru ulaştırma faâliyetidir. Bu nedenle cihada bir ‘yürek fethi’ gayreti de denilir. Yani karanlıkta kalan insanların gönüllerini İslâm’a ve onun güzelliklerine açma çabası.
İslâm dâvetinin amacı insanlardan bazılarının diğerleri üzerinde rableşmesini önlemek, hakların sahiplerine ulaşmasını sağlamak ve onları huzura, mutluluğa ulaştırmaktır. Ancak bazen insanla bu mutluluk arasına maddî veya mânevî engeller girebilir. Bu engeller kimi zaman fiziksel, kimi zaman düşünsel; bazen bireysel, bazen toplumsal, bazen de kurumsal olabilir. Bu engeller kimi zaman resmî odaklar tarafından tezgâhlanabilir.
Günümüzde insanlık, mesâfelerin ve yerleşim alanlarının yakınlığına, iletişimin son derece artmasına rağmen, bir iletişimsizliği, bir yalnızlığı yaşıyor. Aynı mahalleyi, aynı apartmanı, hatta aynı mekânı paylaşan kişiler arasında bile bir yabancılık söz konusu. Yürekler arasındaki bağlar ve ünsiyet azaldı. Onun yerine kalın duvarlar örüldü.
- 194 -
KUR’AN KAVRAMLARI
Cihad faâliyeti, saâdetin ta kendisi olan İslâm’la insanlar arasına, giderek yürekler arasına konulan engelleri, örülen duvarları ortadan kaldırma çalışmasıdır. İnsanları kendi gerçekleriyle, Rablerinden gelen hakla ve bunun sonucu iki dünya mutluluğu ile buluşturma, insanların yüreklerini İlâhî güzelliklere açma gayretidir. Müslümanlar cihad faâliyeti ile insanlığın eskimez değerleri olan İslâm’ın güzelliklerini insanlara, yine onun dilini kullanarak taşırlar. Onlar İslâm’ın getirdiği mutluluğu fiilen tadarak, başka yüreklere de bu dâvâyı götürmek isterler. Bu çalışmayı yapanlar insanı ‘Allah’ın indirdiği bir âyet-kitap’ olarak değerlendirirler. Onların da Kur’an adlı Allah’ın güzel kitabıyla buluşmaları için çalışırlar. 823
Görüldüğü gibi cihadın kapsamı ve hedefi bazılarının sandığı gibi ne saldırı ne de savaştır. Ancak yeri gelince dış düşmana karşı fiilî cihad dediğimiz ‘kıtâl/savaş’ gündeme gelir. Müslümanlara yapılan saldırılara cevap vermek, zâlimlerin zararlarına engel olmak; İslâm’a inananların hem hakkı hem de görevidir. Cihad faâliyeti aynı zamanda insanların kendi istekleriyle müslüman olmalarını sağlayacak bir ortamı da hazırlar.
Kur’ân-ıKerim, cihad ve savaş kavramlarını tamamen “Allah yolunda cihad” (fî sebîlillâh) şeklinde kullanmaktadır. Öyleyse Allah rızâsının dışına çıkan bir savaş İslâm’ın emrettiği cihad değildir. Hz. Muhammed’in (s.a.s.) bütün peygamberlik hayatı, bir cihad faâliyetidir. Çünkü onun görevi bir peygamber olarak insanlara Allah’ın dinini tebliğ etmek, insanların İslâm ile iki dünya saâdetine kavuşmalarını sağlamaktı. Onun bu uğurdaki çabası, gayreti, çektiği sıkıntılar, hedefi ve beklentileri; cihad ibâdetinin boyutlarını gösterir.
Ancak “canla cihad/kıtâl”, İslâm tarihinde ilk defa Peygamberimizin ve müslümanların Medine’ye hicret edip bir toplum ve devlet kurmalarından sonra farz oldu. Bilindiği gibi Mekkeliler, müslümanları İslâm’dan döndürmek için her yolu denediler, başaramayınca onları Mekke’den sürüp çıkardılar. Bununla da kalmayıp onları Medine’de de öldürmek, yok etmek için ordular hazırladılar. Böyle bir ortamda müslümanlara kendilerini savunmak için ‘kıtâl-savaş’ izni verildi. Nefisle/canla cihadın müslümanlara farz kılınış şekli, cihad anlayışını ortaya koymaktadır. Bu konuyu yanlış anlamak isteyenlere de net bir cevap vermektedir 824. Müslümanlar savaş istemezler. Ama kendilerine saldırı olursa sabırla direnirler, mallarıyla ve canlarıyla Allah yolunda çaba gösterirler.
Cihadın Fazileti: Allah, kendi yolunda cihad etmeyi emrediyor. Bu yolda canlarıyla ve mallarıyla çalışanları övüyor.825 Allah yolunda mücâdele eden mücâhidelerin dereceleri, evlerinde oturanlardan daha yücedir.826 Peygamberlerle beraber Allah yolunda yılmadan, gevşemeden mücâdele eden sabırlı Rabbânîleri sever. 827 Allah yolunda cihad edenler ‘şehid’ olabilirler ama onlar ölmezler, Allah katında diridirler.828
Neye Karşı Cihad? Cihad üç şeye karşı yapılır: 1- Açık bir düşman saldırısına karşı, 2- Şeytanın hilelerine karşı, 3- Nefsin şeriata aykırı isteklerine karşı.
823] M. İslamoğlu, Yürek Fethi, s: 36-43
824] 9/Tevbe, 40
825] 8/Enfâl, 72; 9/Tevbe, 41
826] 4/Nisâ, 95
827] 3/Âl-i İmrân, 146
828] 2/Bakara,154; 3/Âl-i İmrân, 169
CİHAD
- 195 -
Açık bir düşmana karşı cihadın da iki yönü vardır:
a- Mü’minlere saldıran kâfirler ve münâfıklara karşı; Bunlarla cihadın da kolaydan zora doğru dört aşaması vardır: 1- Gönülden râzı olmama, 2- Onların yaptıklarına karşı çıkma, dil ile kötülüklerini önlemeye çalışma, 3- Mal ve diğer meşrû maddî araçları kullanarak onların zararlarını savma çabası, 4- Son olarak bedenle, el ve diğer araçlarla onların saldırılarını ve zararlarını önlemeye çalışma, yani kıtâl/fiilî savaş.
b- Zâlimlere karşı cihad; Zâlimin yanında hak olan şeyi söylemek, onun zulmüne engel olmaya çalışmak bir cihaddır. Nitekim Kur’ân-ıKerim, “bizi bu zâlimlerden kurtarın diye yalvaranlar uğruna cihad edin” diye emrediyor. 829
Cihadın Araçları: Cihadın araçlarını şöyle sayabiliriz: Nefsî isteklere karşı cihad, ilim ile yapılan cihad, mal ile cihad, dil ile, bedenle/canla cihad.
Mü’minler İslâm’a aykırı olmayan bütün araçları kullanarak; bugün özelde müslümanları, genelde bütün insanlığı tehdit eden, onların huzur ve mutluluğuna engel olan kötülüklerle mücâdele etmeli ve insanlara İslâm’ın güzelliklerini ulaştırmalıdır. İnsanlığın gerçekten bu çabaya, bu cihada her zamankinden daha fazla ihtiyacı bulunmaktadır. 830
Hz. Âdem’den (a.s.) itibaren bütün peygamberler, insanları, Allah Teâlâ’ya teslim olmaya ve yüklendikleri emâneti edâ etmeye dâvet etmişlerdir. Nitekim Kur’ân-ı Kerım’de: “Biz emâneti göklere, yere ve dağlara arz (ve teklif) ettik de, onlar bunu yüklenmekten çekindiler, bundan endişeye düştüler. İnsan(a gelince, o tuttu) emâneti yüklendi.” 831 hükmü beyan buyurulmuştur. Müfessirler bu âyette geçen emanetin, Allah Teâlâ’nın tekliflerinin tamamına verilen bir isim olduğu hususunda ittifak etmişlerdir. 832
İbn Abbas’dan (r.a.) gelen rivâyette de şu noktalar üzerinde durulmuştur: “Emânet Allah Teâlâ’ya (c.c.) tâattir, kulluktur. Hz. Âdem (a.s.), Allah’a (c.c.) emânetin ne olduğunu sormuş, O da: “İyilik edersen mükâfât, kötülük edersen cezâ görürsün” buyurmuştur. Hz. Âdem (a.s.) kendi rızâsıyla emâneti yüklenmiştir.”833 Fıkıh usûlünde emânet Allah Teâlâ’nın gerek kendi hukuku, gerek yarattıklarının hukuku ile ilgili insanlara yüklediği vazifelerin tamamına verilen bir isimdir.834 Emanetin tabiî sonucu olan cihad, sâlih bir amel ve ibâdettir. Cihad, lugatta: “Güç ve gayret sarfetmek, meşakkat, amelde mübalağa etmek ve zahmet (eziyyet)” gibi mânâlara gelir. Cihad kelimesi (terim olarak); küffarla savaş sırasında gayret sarfetmek mânâsına kullanıldığı gibi, nefis, şeytan ve fâsıklarla mücâdele için de kullanılır.
Zühd ve takvâ hayatını esas alan her mü’minin; Rasûl-i Ekrem’in (s.a.s.) sünnetine riâyet etmesi ve cihadın bütün unsurlarını edâya çalışması şarttır. Nefisle cihadı; insanın hevâ ve hevesleriyle mücadelesi şeklinde vasıflandırmak
829] 4/Nisâ, 75
830] Hüseyin K. Ece, İslâm'ın Temel Kavramları, s. 110-116
831] 33/Ahzâb, 72
832] Mecmuâtu't-Tefâsir, İst. 1979, c. V, s. 142-143. Ayrıca bk. Celâlüddin es-Suyûti, Tefsiru'l Kur'ân'il Azîm, Beyrut, ty., c. II, s. 113
833] İbn Kesir, Tefsiru'l Kur'ân'il Azîm, Beyrut 1969, c. III, s. 591
834] Molla Hüsrev, Mir'ât el-Usûl fi Şerhi'l Mirkat el-Vüsûl, İst.1307, c. I, sh. 590 vd
- 196 -
KUR’AN KAVRAMLARI
mümkündür. Kur’ân-ı Kerîm’de: “Ey iman edenler! Hep beraber sulhu selâma girin! (Sakın) şeytanın adımları ardına (itaat ederek, izine) düşmeyin. Çünkü o (şeytan) sizin apaçık bir düşmanınızdır.”835 buyurulmuştur. Dolayısıyla şeytanı açık bir düşman bilmek ve onun ordusuyla (hizbu’ş şeytanla) cihad etmek farzdır. Gerek nefisle, gerek şeytanla yapılacak cihadda, kalbin ameli ön plandadır. Muttakî bir mü’min diliyle de cihad etmek durumundadır. Rasûl-i Ekrem’in (s.a.s.): “Nefsimi yedinde tutan Allah’a andolsun ki; siz ya iyiliği emredip, kötülükten vazgeçirmeye çalışırsınız, ya Allah, kendi katından sizin üzerinize bir azap gönderir. O zaman duâ edersiniz, fakat duâlarınız kabul edilmez.”836 buyurduğu bilinmektedir. Fukahâ emr-i bi’l-ma’ruf ve nehyi ani’l-münker’in cihad olduğu hususunda müttefiktir. İhtilâf edilen husus; “iyiliklerin emredilmesi ve kötülüklerin yasaklanması ilim, kuvvet ve ihtisas isteyen bir konudur. Dolayısıyla bu hizmetin her mükellef tarafından yapılıp yapılamayacağı” meselesidir. İbn Abidin Reddü’ l-Muhtar isimli eserinde: “Cihadın fazileti pek büyüktür. Nasıl büyük olmasın ki; bir müslüman bu sâyede Allah’a yaklaşmak için onun uğrunda nefsine meşakkatlerin en ağırını yüklemekte ve aziz varlığı olan canını fedâ etmektedir. Bununla beraber nefsini devamlı olmak üzere ibâdet ve tâatlere hasretmek, onu hevâ ve heveslerine tâbi olmaktan men etmek cihaddan da güçtür.”837 diyerek önemli bir inceliğe işaret etmiştir.
Silâhlı mücâdeleye (kıtâl) gelince; muhakkak ki bu cihadın en üst şubesidir. Rasûl-i Ekrem (s.a.s.) fiilen savaşa çıkmış ve küfrün önderlerinden Ubey bin Halef’i mızrağıyla vurmuştur. Savaş meydanlarında yiğitliğin ve cesâretin mâhiyetini ortaya koymuştur. Kelime-i Şehâdet getiren her mü’min, hâkimiyetin kayıtsız ve şartsız Allah Teâlâ’ya (c.c.) âit olduğunu ikrar ve tasdik etmiştir. Bu ikrar ve tasdik, tabiî olarak, ihlâsla Allah Teâlâ’ya (c.c.) ibâdeti beraberinde getirir. Cihad da bir ibâdettir. Kur’ân-ı Kerîm’de: “Müşrikler sizinle nasıl topyekûn harp ediyorlarsa, siz de onlarla topyekûn savaşın.”838 hükmü beyan buyurulmuştur. İslâm ulemâsı: “Müşriklerle ve kâfirlerle yapılması emredilen cihad’ın sebebi, onların müslümanlara karşı savaş açmış olmalarıdır. Dolayısıyla cihad, kâfirlerin meydana getirdiği fesâdı ortadan kaldırmak ve mukavemetlerini kırmak için meşrû kılınmıştır.”839 hükmünde ittifak etmiştir. Müslümanlar yeryüzünde haksız yere insan kanının dökülmesini ve fesâdın yayılmasını kabul etmezler. Mustevlî kâfirlerle ve (kan içici) müstekbirlerle sürekli savaşı gündemde tutmak ve bunun farz-ı ayn olduğunu ilân etmek zarûrîdir. İmam Serahsî: “Cihaddan maksad, müslümanların emniyet içerisinde bulunmaları, din ve dünya işlerini yürütme (edâ edebilme) imkânına kavuşmalarıdır”840 diyerek, bir inceliğe işaret etmiştir. Allah Teâlâ (c.c.)’nın indirdiği hükümlere mukabil/alternatif olmak ve onların yerine geçmek üzere hüküm icad eden tâğûtî güçlerle savaşmak bir ibâdettir. Bu ibâdeti terketmenin vehâmeti ve azabı ağırdır. Rasûl-i Ekrem’in (s.a.s.): “Herhangi bir müslüman gazâ yapmadan (savaşmadan) ve onu gönlünden geçirmeden ölürse, nifakın bir şubesi üzerine ölür.”841 buyurduğu bilinmektedir. Emperyalist ve müstevlî kâfirlere karşı cihad
835] 2/Bâkara, 208
836] Tirmizi, Fiten 9, hadis no: 2169; Ahmed bin Hanbel, V/388
837] İbn Âbidîn, a.g.e., c. VIII, s. 370
838] 9/Tevbe, 36
839] İbn Hümam, Fethû'l Kadir, Beyrut: 1316, c. IV, s. 280; İmam Kâsânî, a.g.e., c. VII, s. 97
840] Serahsî, el-Mebsût, Beyrut: ty., c. X, s. 17
841] Müslim, İmâre 47, hadis no: 158
CİHAD
- 197 -
farz-ı ayndır. Bu asla unutulmamalıdır. 842
Cihadsız Hayat, Yaşanmamış Demektir
Arapça “cihad” kelimesi bir amaca ulaşmak için kişinin elinden gelen çabayı sarfetmesi anlamına gelir. “(Kutsal) Savaş” ile eş anlamlı değildir, bundan daha geniş bir anlamı vardır ve her tür çabayı içerir. Mücâhid ise her zaman idealini elde etmeye çalışan, onu dili ile, kalemi ile tebliğ eden ve onun yolunda tüm kalbi ve bedeni ile çalışan kimsedir. Kısacası o, tüm gücünü ve kaynaklarını bu ideali elde etmek için harcar ve ona karşı çıkan tüm güçlerle savaşır; o kadar ki hayatını bile bu yolda fedâ etmekten kaçınmaz. Böyle bir kimsenin çabası ve gayreti teknik olarak cihaddır. Buna karşı, bir müslüman tüm bunları Allah’ın ortaya koyduğu hayat biçimini hâkim kılmak ve O’nun kelâmını yüceltmek için belli ahlâkî sınırlamalar dâhilinde, Allah yolunda yapmak zorundadır. Müslüman cihad ederken bundan başka bir gâyeye sahip olmamalıdır. İşte bu şekilde, müslümanın cihadının “kâfirleri ortadan kaldırmak için açılmış genel bir savaş” olmadığı açığa kavuşur. 843
Cihad, İslâm’ın yükselmesi, korunması ve yayılması için her türlü çalışmada bulunmak, uğraşmak, gayret sarfetmek ve bu yolda sıcak ve soğuk savaşa girmektir. Daha açık bir ifâde ile Allah (c.c.) tarafından kullarına verilmiş olan bedenî, malî ve zihnî kuvvetleri Allah yolunda kullanmak, o yolda feda etmektir. İnsanın maddî-mânevî bütün varlığını Allah yolunda ortaya koyarak Hakk’ın düşmanlarını ortadan kaldırmak için savaşması “cihad”dır.
İslâm’da cihad farzdır. Allah Teâlâ bu konuda şöyle buyuruyor: “Hoşunuza gitmese de düşmanla savaşmak üzerinize farz kılındı.”844; “Herhangi bir fitne kalmayıncaya ve din yalnız Allah’ın oluncaya kadar onlarla çarpışın.”845; “Allah’a ve âhiret gününe inanmayan kişilerle savaşınız.”846; “Sizinle toptan savaştıkları gibi siz de müşriklerle savaşınız.”847 Hz. Peygamber (s.a.s.) de: “Cihad kıyâmete kadar devam edecek bir farzdır” 848 buyurmuştur.
Yalnız, bu farz bazı hallerde farz-ı ayın; bazı hallerde ise farz-ı kifâyedir. Müslümanlar içinden sadece bir grup cihadın gâyesini gerçekleştirebiliyor, müslümanların yurt, mal, ırz, nâmus ve haysiyetlerini düşmanlara karşı koruyabiliyorsa o takdirde cihad farz-ı kifâye olmuş olur ve diğer müslümanların üzerinden sorumluluk kalkar. Şâyet fert fert gücü yeten her müslümanın düşmana karşı koyma gereği varsa o zaman farz-ı ayın olur; herkesin bizzat cihâd etmesi icab eder.
Cihâdın gâyesi, yeryüzünden fitneyi kaldırmak ve hakkı yüceltmektir. İslâm’da savaş, intikam, öldürme yağma, baskı ve zulüm yapmak için değil: bunları ortadan kaldırmak için yapılır. Müslüman olmayanları zorla İslâm’a sokmak yoktur. Cihad’dan maksat, insanları baskılardan kurtarmak, İslâm’ın yüce gerçeklerini onlara duyurmak ve kendi rızâlarıyla müslüman olabilecekleri ortamları
842] Yusuf Kerimoğlu, Kelimeler Kavramlar, s. 84-87
843] Mevdûdi, Tefhimu’l Kur’an, 2/218
844] 2/Bakara, 216
845] 2/Bakara, 193
846] 9/Tevbe, 29
847] 9/Tevbe, 36
848] Ebû Davûd, Cihad, 33
- 198 -
KUR’AN KAVRAMLARI
hazırlamaktır. İslâm’ın gayesi toprak ele geçirmek değildir. O yalnız bir bölge ve kıta ile yetinmez. İslâm bütün dünyanın saâdet ve refahını düşünür. Bütün insanlığa, kendisinin beşerî sistemlerden ve diğer dinlerden daha üstün âlemşumul/evrensel bir din olduğunu göstermek ister. Bu yüce maksadı gerçekleştirmek için müslümanların bütün güçlerini seferber eder. İşte bu bitmeyen cehd ve uğraşmaya, büyük bir enerji ile çalışma işine ve meşrû bütün yollara başvurma gayretine cihad denir. Yeryüzünde zorbalar, bâtılın ve fitnenin devamını isteyenler, şirk ve müşrikler ile küfür sistemleri var oldukça, onların yeryüzünde yayacakları kötülüklerine karşı bir emniyet olan cihad da devam edecektir. Bu bakımdan cihadın İslâm’da önemli bir yeri vardır. Hz. Peygamber, kendisine hangi amelin daha faziletli olduğu sorulduğunda, “İman ve Allah yolunda cihad” 849 buyurarak cihadın imandan hemen sonra geldiğine, imanın cihadla varlığını sürdüreceğine işaret etmişlerdir. Ayrıca Allah yolunda savaşanları, gâzîlik ve şehidlik rütbesine erenleri öven ve onlar için büyük nimetler ve dereceler bulunduğunu haber veren birçok âyet ve hadis vardır.
Müslümanlar savaşı istemezler. Ama savaş vuku bulunca sabır ve metânetle savaşırlar. Zira Hz. Peygamber (s.a.s.): “Düşmanla karşılaşmayı temenni etmeyiniz. Fakat düşmanla karşı karşıya gelirseniz sabrediniz, direniniz.”850 buyurmuştur. Müslümanlar savaş ânında Allah’a güvenir ve Allah’ın kendileriyle beraber olduğunu bilirler. Onun şu buyruğunu hiç akıllarından çıkarmazlar. “Ey peygamber; sana da sana tâbi olan mü’minlere de Allah yeter.” 851
İslâmiyet’e göre silâhlı cihad, bize harp açanlara852 verdikleri sözü tutmayıp tekrar dinimize saldıranlara,853 Allah’a ve âhiret gününe inanmayarak, Allah ve Peygamberin haram kıldığı şeyleri haram kabul etmeyenlere karşı,854 yeryüzünde fitneyi söküp atmak ve Allah’ın dinini hâkim kılmak855 gâyesi ile meşrû kılınmıştır.
Müslümanlar savaş için düşman memleketine girip bir şehri veya bir kaleyi muhâsara ettikleri zaman, önce onları İslâm’a davet ederler. Kabul ederlerse kendileriyle savaşmazlar. Şâyet İslâm’ı kabul etmezlerse İslâm devletine cizye vergisi vermesini isterler. Verirlerse mal ve can güvenliğini elde ederler. Bunu da kabul etmezlerse geriye savaşmak kalır. Bu durumda cihad için şu şartlar gerekir:
a- Düşman, İslâm’a girmeleri için yapılan çağrıyı yahut cizye vermeyi reddetmiş olmalıdır.
b- Müslümanlarla düşman arasında herhangi bir anlaşma sözkonusu olmamalıdır.
c- Müslümanlarda cihad için gerekli askerî güç ve siyasî otorite bulunmalıdır.
Bütün bu hususlar bir araya geldiğinde cihadın farziyeti gerçekleşir. O zaman düşmanla yapılacak savaşta insanlar öldürülebilir ve düşmanın savaş gücü her şekilde zayıflatılmaya çalışılır. Yalnız kadın, çocuk, kötürüm, yaşlı ve körler
849] Tecrîd-î Sarîh Tercümesi, VII, 445
850] Buhârî, Cihad, 112, 156; Müslim, Cihad 19, 20; Ebû Davud, Cihad, 89
851] 8/Enfâl, 64
852] 2/Bakara, 190
853] 9/Tevbe, 12-13
854] 9/Tevbe, 29
855] 2/Bakara 193
CİHAD
- 199 -
öldürülmez. Barış, İslâm devleti için uygun olduğu zaman yapılabilir. Düşmana hiç bir şekilde silâh vb. savunma vâsıtası satılamaz. Bir müslüman topluluğu kâfirlere emân verirse, bunlarla, yeryüzünde fesat çıkarma ve İslâm’a saldırma durumu hâriç, savaşılmaz. Cihad, bizzat sıcak bir savaş olacağı gibi normal şartlarda mal, dil ve kalple de yapılabilir. Cenâb-ı Hak şöyle buyurur: “Mü’minler Allah ve Rasûlüne iman ederler, sonra da şüpheye düşmezler. Hak yolunda malları ve canları ile cihad ederler. İşte sadâkat sahibi kimseler bunlardır.” 856
Hz. Peygamber (s.a.s.) ise: “Müşriklerle mallarınızla, canlarınızla ve dillerinizle cihad ediniz.”857; “Allah benden evvel hiç bir ümmete bir nebi göndermemiştir ki, ümmet içinde kendisine yardımcı olan havârîlere, yerleştirdiği geleneklere göre hareket eden arkadaşlara ve emirlerine itaat eden dostlara sahip olmamış olsun. Sonra bunları bir nesil takip eder. Onlar yapmadıklarını söyler, emredilmeyen işleri yaparlar. Bunlarla eli ile fiilen mücâdele eden mü’mindir, dili ile mücâdele eden mü’mindir, kalbi ile mücâhede eden mü’mindir. Bunun dışında kalanların hardal tanesi kadar da olsa imanları yoktur.”858; “Şüphesiz ki mü’min kılıcı ve dili ile cihad eder.” 859 buyurmuşlardır.
İslâmiyet’in ilk devrelerinde mü’minlere İslâm düşmanlarına karşı yumuşak davranmaları, eziyetlerine katlanmaları müdâfâ kasdıyla da olsa karşılık vermemeleri; sadece öğüt vererek İslâm’a dâvet yolunu takip etmeleri emredilmiştir. Bir âyet-i kerimede, “Siz, şimdilik, Allah onlar hakkındaki emrini getirinceye kadar affedin, hoş görün. Şüphesiz ki Allah her şeye kadirdir.” 860 buyurulmuştur. Çünkü o zaman müslümanlar, sayı ve imkân bakımından son derece zayıftı. Düşmana karşı koyacak güçleri yoktu. Müslümanların adedi ve kuvveti biraz daha çoğalınca kendilerine ve akîdelerine karşı direnenlerle savaşmalarına izin verildi. Müslümanlar büsbütün güçlenip düşmanları mağlûp edecek seviyeye gelince de cihad müsaadesi verildi. “Artık saldırıya uğrayan mü’minlere zulme uğratıldıkları için cihad etme izni verildi... “ 861 Bu izin Medine döneminde olmuştur.
Ayrıca Allah Teâlâ’nın “Allah uğrunda gereği gibi cihad edin”862 buyruğuyla, müslümanların nasıl davranması gerektiği belirlenmiştir. “Mü’minler ancak Allah’a ve Peygamberine iman eden, sonra şüpheye düşmeyen; Allah uğrunda mallarıyla, canlarıyla cihad edenlerdir. İşte onlar doğru olanlardır.”863 âyetinden de cihadın mal ve canla yapılacağını öğreniyoruz. Cihad konusundaki diğer âyet ve hadisler de göz önüne alındığında, cihadın başlıca şu çeşitlere ayrıldığını görürüz:
Cihadın Çeşitleri
1- Nefsî isteklere karşı cihad; Müslümanın kendi aşırı isteklerini sınırlamak için çaba göstermesi, takvâ sahibi olması, nefse karşı yapılan cihaddır. Şüphesiz en güç cihad, insanın nefsiyle ve nefsinin arzularına karşı yaptığı cihaddır. Müslüman, gerçek cihadı nefsine karşı verir. Nefsine karşı cihadı kazanamayan, düşmanın karşısına çıkmak için kendisinde güç ve cesâret bulamaz. Sahihliği tartışılan
856] 49/Hucurât, 15
857] Ebû Dâvud, Cihad 18, hadis no: 2504, 3/10; Nesâî, Cihad 1, 6/7
858] Müslim, İman 20
859] İbn Hanbel, VI/387
860] 2/Bakara, 109
861] 22/Hacc, 39
862] 22/Hacc, 79
863] 49/Hucurât, 15
- 200 -
KUR’AN KAVRAMLARI
bir rivâyette Hz. Peygamber, en kalabalık bir ordu ile katıldığı Tebük seferini “küçük cihad” olarak vasıflandırırken; nefse karşı verilecek mücadeleyi “büyük cihad” olarak nitelendirmektedir.864 “Hakiki mücâhid nefsine karşı cihad açan kimsedir”865 hadîsi de aynı mânâyı ifâde etmektedir. Aynı mealde başka hadis-i şerifler de vardır. Bütün bunlar bize, insanın nefsi ile, nefsinin boş ve mânâsız, hatta gayr-ı meşrû istekleri ile mücâdele etmesinin cihad olarak değerlendirildiğini göstermektedir.
2- İlim ile yapılan cihad; Dünyadaki bütün kötülüklerin sebebi cehâlettir. Hakk’a ulaşmak isteyen herkesin cehâletten kurtulması, ondan uzaklaşması gerekir. Hakkı ve Allah’ın güzel yolunu tanıyan, kötülüklere düşmez. Kötü insanlara ve zâlimlere doğru bilgi ve Kur’an’ın hikmetleri, güzellikleri ulaştırılırsa, onların kötülüğü azaltılabilir. Bilginin ortaya koyduğu delillerin gönüller üzerinde icrâ ettiği tesiri silâh gücü ile temin etmek mümkün değildir. Onun için şöyle buyurulmuştur: “Ey Muhammed! İnsanları Rabbi’nin yoluna, hikmetle, güzel öğütle çağır; onlarla en güzel şekilde mücâdele et/tartış. Doğrusu Rabbin, kendi yolundan sapanları daha iyi bilir. O, doğru yolda olanları da en iyi bilir.” 866
Temeli ilim yoluyla tebliğ ve dâvete dayanan İslâmiyette, bu tebliğ faâliyetinin adı “ilim ile cihad”dır. Bu usûle “Kur’an ile cihad” da denilir. En güzel mücâdele şekli Kur’an’ın mücâdele şeklidir. Bunun için Cenâb-ı Hak: “Sen kâfirlere uyma, uyanlara karşı Kur’an ile büyük bir cihadla cihad et” 867 buyurmuştur. Âyet-i kerimede Kur’an ile cihadın “büyük cihad” olarak belirtilmesi, Kur’an’ın ilim ile cihad konusuna ne kadar önem verdiğini göstermektedir. Hak ve hakikatı, en tehlikeli zamanda bile, hiç bir şeyden korkmadan ve çekinmeden, olduğu gibi söylemek de bir çeşit cihaddır. Rasûlullah (s.a.s.) bu konuda şöyle buyurmuştur: “Zâlim bir hükümdar/yönetici karşısında hak ve adâleti açıkça söylemek, büyük bir cihaddır.” 868
3- Mal ile cihad; Mü’min sahip olduğu imkânları Allah yolunda harcayabilir, Allah yolunda çalışanlara, kötülükle savaşanlara destek olabilir. Mal ile cihad, Allah Teâlâ’nın insana ihsan etmiş bulunduğu mal ve servetin yine Allah (c.c.) yolunda harcanması demektir. Bilindiği gibi, dünyada çoğu iş para ile yapılmaktadır. Hakkın korunması ve zafere ulaşılması da yine belirli oranda paraya bağlıdır. Bunun için mal ile cihadın önemi büyüktür. Müslümanların, İslâm’ın yücelmesi, hakkın muzaffer olması için her türlü mal, servet ve paralarını bu yolda fedâ etmeleri mal ile cihaddır.
Hz. Peygamber’in, mal ile cihad hususundaki teşvik edici sözleri ashâb-ı kirâmı harekete geçirmiş ve kendileri yoksulluk içinde sıkıntılı bir hayat geçirirken, mal ile cihad farîzasını edâ edebilmek için elde avuçta ne varsa getirip Rasûlullah’a vermişlerdir. Bu konuyla ilgili Kur’ân-ı Kerîm’de de pek çok âyet-i kerîme vardır. Cenâb-ı Hak şöyle buyurmuştur: “İman edip hicret eden, Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla cihad eden, (mücâhidlere) yer veren ve yardım edenlerin hepsi birbirinin velîsidir/vekilidir.”869; “...Allah yolunda mallarınızla, canlarınızla savaşın. Bilseniz
864] Aclûnî, Keşfu'l-Hafâ', I, 425
865] Tirmizî, Cihad, 2
866] 16/Nahl 125
867] 25/Furkan, 52
868] İbn Mâce, Fiten, hadis no: 4011
869] 8/Enfâl, 72
CİHAD
- 201 -
bu sizin hakkınızda ne kadar hayırlıdır.”870; “Allah, mallarıyla, canlarıyla cihad edenleri derece bakımından oturanlardan üstün kılmıştır.” 871
4- Dil ile cihad; Mü’min elinden geldiği kadar günah ve kötü olan işleri ortadan kaldırmak, kötü insanları kötülüklerden vazgeçirmek için diliyle anlatır, öğüt verir. Peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyuruyor: “Müşriklere karşı mallarınızla, canlarınızla ve dillerinizle cihad edin.” 872
Umretü’l Kazâ sırasında Abdullah bin Revâha’nın (r.a.) Hz. Muhammed’in (s.a.s.) huzurunda Kureyşlileri hicveden şiir okumasını Hz.Ömer (r.a.) hoş karşılamayarak engel olmuştu. Bunun üzerine Rasûlüllah (s.a.s.) ona; “Ey Ömer, Abdullah’ı serbest bırak, onun hicivleri Kureyş’i oktan daha çabuk etkilemekte, yaralar açmaktadır.” 873
Dil ile cihad; her türlü ilmî ve edebî çalışmaları, tanıtım ve bilgilendirme faâliyetlerini, karşı tez geliştirmeyi, zararlı propagandalara cevap vermeyi, düşünsel ve bilimsel alanda yetkin bir mücâdeleyi de kapsar. Bunun metodu ve araçları zamana ve şartlara göre değişebilir. Allah’ın diniyle mücâdele edenlerin şeytanî hileleri bilinip ona göre çalışma yapılmalı. Günümüzde çok yaygın hale gelen eğitim ve iletişim araçları meşrû (şeriate/İslâm’a uygun) şekilde, insanların gönüllerini İslâm’a ısındırmak, onların yüreklerine İslâm’ın diriltici soluğunu ulaştırmak amacıyla kullanılabilir.
5- Beden ile, canla cihad; Mü’min gerekirse bedeniyle, canıyla Allah yoluna çıkar, çalışır, çaba sarfeder, Allah adını yüceltmek için gayret eder. Canını Allah yolunda vermekten çekinmez. Cihad, müslümanlara farzdır. Her müslümanın nefsi ile, ilim ve malı ile sürekli cihad yapması, böylece dinin korunması, Hakk’ın gâlip kılınması için çalışması gerekir. Bazen “İ’lây-ı kelimetullah” yani Allah adının yüceltilmesi dinin korunup yayılması için de elde silâh düşmanla savaşmak icap edebilir. Bu en büyük cihaddır ve müslümanlara farzdır. Hattâ cihad denildiği zaman ilk akla gelen husus, düşmanla sıcak savaşa girmektir.
Cenâb-ı Hak şöyle buyurmuştur: “Sizinle savaşanlarla; Allah yolunda siz de savaşın. Fakat haksız yere saldırmayın.”874 Bu İlâhî emir, Allah yolunda, İslâm uğrunda savaşmanın ve İslâm yurdunu düşmana karşı korumanın cihad olduğunu bize ifâde etmektedir. Hz. Peygamber (s.a.s.) de bir hadis-i şeriflerinde; ganimet elde etmek, şan ve şöhrete ulaşmak, mevkî ve makam elde etmek için yapılan savaşın cihad olmadığını, cihadın, Allah’ın (c.c.) adının yüceltilmesi (İ’lây-ı kelimetullah) için yapılan savaş olduğunu haber vermiştir.
Çağımızda birtakım gruplar her ne kadar savaşsız bir dünyanın özlemini dile getirmekte ve bunun için açık veya gizli savaş aleyhtarı faâliyetler sürdürmekte iseler de, bu, binlerce yıldan beri devam eden gerçeği hiçbir zaman değiştirmeyecek ve savaşlar sürüp gidecektir. Cenâb-ı Hak bu değişmez gerçeği şu âyet-i kerîmede bize haber vermiştir: “Hoşunuza gitmediği halde, savaş size farz kılındı. Hoşunuza gitmeyen bir şey, hakkınızda hayırlı olabilir. Hoşunuza giden bir şey
870] 9/Tevbe, 41
871] 4/Nisâ, 95
872] Ebû Dâvud, Cihad 18, hadis no: 2504, 3/10; Nesâî, Cihad 1, 6/7
873] Kütüb-i Sitte, 5/67
874] 2/Bakara, 190
- 202 -
KUR’AN KAVRAMLARI
de, hakkınızda şer/kötü olabilir. Bunları Allah bilir, siz bilemezsiniz.”875; “Savaşan, ancak kendi öz canı için savaşmış olur. Allah hiç bir şeye muhtaç değildir.” 876
İslâm dini müslümanlara şerefli bir hayat yaşatmayı hedef edinmiştir. Bu sebeple bu dinin emrettiği savaş, savunma savaşı, zâlimlerden mazlumları kurtarma savaşı, her yere adâlet götürme savaşı ve müslümanların haysiyetini koruma savaşıdır. Kur’ân-ı Kerîm’de: “Kendilerine karşı savaş ilân olunduğunda zulme uğrayanlara cihad etmeleri için izin verildi. Allah onlara yardıma hakkıyla kadirdir.”877 buyurulup meşrû savunma savaşına izin verilirken her an savaşa hazır olmak da emredilmiştir.
Savaşın önemini ısrarla belirten İslâm dini ve onun yüce kitabı, barışın da gereğine işaret etmekte, barış teklifi düşmandan geldiği takdirde tâviz vermeden teklifin yerine getirilmesini istemektedir: “ Eğer onlar barış isterlerse sen de onu kabul et. Allah’a güven ve dayan. Her şeyi işiten, herşeyi hakkıyla gören O’dur. Onlar seni aldatmak isterlerse, şunu kesin olarak bil ki, Allah sana yeter. Seni, yardımlarıyla ve mü’minlerle destekleyen O’dur.” 878
İslâm, müslümanlara yapılan tecâvüzlerin hiçbirinin karşılıksız bırakılmamasını istemektedir: “O halde, size karşı tecavüz edenlere siz de aynıyla mukabele edin.”879 Yeryüzünde fitne kalmayıncaya kadar müslümanların cihada devam etmelerini isteyen İslâm, savaş hukukunu da en güzel şekilde tanzim etmiştir. Allah Teâlâ’nın: “Andlaşma yaptığınızda Allah’ın ahdini (andlaşma hükümlerini) yerine getirin.”880 ve “Haddi aşmayın, Allah haddi aşanları sevmez.”881 buyurması; Peygamber Efendimiz’in cephe gerisinde bulunan kadın, çocuk, ihtiyar ve din adamlarının öldürülmemesini, savaşçılara işkence edilmemesini çapulculuk yapılmamasını istemesi, İslâm savaş hukukunun temel kuralları olmuştur.
Dinimizin müslümanlara farz kıldığı cihadın fazileti ve bu emri yerine getirenlerin Allah katında ulaşacakları yücelikler Kur’ân-ı Kerim’de şöyle haber verilmektedir: “Allah Teâlâ, Cennet’e karşılık mü’minlerin canlarını ve mallarını satın aldı. Onlar Allah yolunda savaşırlar. Savaş meydanında şehîd ve gâzi olurlar. Allah’ın bu öyle bir vaadidir ki, Tevrat’ta da, İncil’de de, Kur’an’da da sâbittir. Kim Allah’tan daha çok vaadini yerine getirir? Yaptığınız bu hayırlı alış verişten dolayı sevinin. İşte büyük kurtuluş budur.”882; “Ey mü’minler! Sizi çetin bir azaptan kurtaracak bir ticaret yolu göstereyim mi? O da şudur: Allah’a ve Rasûlüne iman eder ve Allah yolunda mallarınızla, canlarınızla cihad edersiniz. Bir bilseniz bu iş sizin için ne kadar hayırlıdır. Bu takdirde Allah sizin günahlarınızı mağfiret eder, altlarından ırmaklar akan cennetlere ve Adn Cennetlerindeki hoş konutlara koyar. İşte büyük kurtuluş budur.” 883
Görüldüğü gibi cihad ilâhi bir emir olup kadın erkek bütün müslümanlara farzdır. Bu farzı yerine getirenler Cenâb-ı Hakk’ın hoşnutluğunu kazanacak ve
875] 2/Bakara, 216
876] 29/Ankebût, 6
877] 22/Hacc, 39
878] 8/Enfâl, 61-62
879] el-Bakara, 2/194
880] 16/Nahl, 91
881] 2/Bakara, 190
882] 9/Tevbe, 111
883] 61/Saff, 10-12
CİHAD
- 203 -
âhirette yüce mertebelere ulaşacaklardır. Cenâb-ı Hak: “Siz de düşmanlara karşı gücünüzün yettiği kadar kuvvet ve (cihad için) bağlanıp beslenen atlar hazırlayın”884 buyurarak müslümanlara her zaman cihad için hazırlıklı olmalarını emretmiştir.
İşte bütün bu âyet ve hadislerin ışığında cihad, Kelîme-i Tevhîd’in kabulü ve gönüllere yerleşmesi için gösterilen cehd ile bunun neticesinde kazanılan kardeşliğin adıdır. Cihad; insanları, kula kul olmaktan kurtarıp Allah’a kul etmeğe dâvet edişin ve bu uğurda çekilen sıkıntıların adıdır. Cihad, insanları, sınıf, zümre, parti ve bütün beşerî hegemonyalardan kurtarıp Allah’ın hâkimiyeti altına gönül rızâsı ile dâvet etmenin adıdır. Kinsiz, kansız ve mutlu bir İslâm toplumu oluşturmak için gösterilen ihlâslı hareketin adıdır. Cihad, her ferdin, kendisini günahlardan arındırıp Allah’a istiğfâr etmesi, Allah’a yönelmesi, Allah’a yönelen insanlardan oluşan bir dünya kurması ve bu dünyada kendisi ve insanlar için yalnız Allah’ın hâkimiyetini istemesi ve bunun için devamlı hareket halinde olmasıdır. Cihad, eskiden yapılan ve pişmanlık duyulan bütün yanlış işlerin aksini yapma gücüdür. Cihad, zimmete geçirilen bütün hakları geri iâde edebilmektir.
Cihad, terkedilen hukukullahı telâfi etmektir. Cihad, nefis ve bedendeki her türlü taklidi terk etmektir. Rasûlullah’ın (s.a.s.) torunu Hz. Hasan der ki: “Adam Allah uğrunda cihad eder. Hâlbuki bir kılıç vurmamıştır. Allah uğrunda cihadın hakkı da; hak ve ihlâsa yakın bulunması, haksızlıktan ve kötü niyetlerden, kusur ve ilgisizlikten gücü yettiği oranda uzak bulunmasıdır.” Cihad, insanları baskı ve dayatmalardan korumak ve kurtarmaktır. Zorlama ve baskı olmayan İslâm’a, insanları dâvet ederek Allah’ın adını yüceltmektir. Cihad, insanları, mensûbu olduğu akîdeden zorla çıkarmaya çalışmayıp, hakkın kabulü ve yayılışına engel olmak isteyen ve gücünün yettiğine baskı yapan hak düşmanlarının kovulması ve her türlü engelin kaldırılması ile, sağlam kalp ve dosdoğru düşünen bir akıl için belirlenmiş en güzel nizamı, yani İslâm’ı hâkim kılmaktır. Cihad, Hz. Peygamber’in (s.a.s.) yaşayıp tebliğ ettiği İslâm’a yapışarak Allah yolunda kendini ve malını fedâ etmiş, orta yolu seçmiş, aşırılıktan sakınmış, ilâh olarak Allah’ı ve onun hâkimiyetini tanımış, İslâm’ı bütün dinlerin üstünde ve tamamlanmış tek din kabul ederek bu dini müdâfâ ve yaşanılır kılmak için çalışmak demektir. Bunun için İslâm’da mutlak sûrette, öldürme, intikam, din değiştirmeye zorlama yoktur. Düşmanı yenmek, onun kuvvet ve gücünü bertaraf edip dinde serbest olarak Allah’ın hükmüne tâbi tutmaktır ki, işte, Allah’ın adını yüceltmek için yapılan cihad şekillerinden birisi de budur.
İnsanlarla mücâdele ve insanlar arası savaş ilişkilerini anlatan pek çok kelime varken, İslâm bu kelimeleri cihad kavramı yerine kullanmadı. Meselâ, harp, kıtal, ezâ kelimeleri cihad kelimesinin yerini tutmamaktadır. İslâm niçin eskiden Araplar’ın kullandığı harp vb. gibi kelimeleri almadı da yepyeni bir ifâde olan cihad tâbirini aldı. Bunun birinci sebebi, harp tabiri şahsi menfaatler, polemik oyunlar için ateşi sönmeyen, yangını çağlar boyu milletlerin, kabilelerin içinden çıkmayan kıtâl anlamında kullanılmıştır. Harplerde genellikle, kişisel ve toplumsal kinler hâkim olmuştur. Harplerde fikir endişesi, bir akîdeyi gâlip kılma çabası çoğunlukla göze çarpmaz.
Cihad Allah İçindir ve Allah Yolundadır: İslâm’da cihad, hedefsiz, gâyesiz bir savaş değildir. İslâm’da cihad yalnız Allah yolunda olur. Bu şart, cihaddan
884] 8/Enfâl, 60
- 204 -
KUR’AN KAVRAMLARI
ayrılmaz. İslâm’ın kendi hedeflerine varmak için niçin harp veya başka bir kelimeyi değil de; “cihad” kelimesini seçtiğini belirtirken, cihadın diğer kelimelerden farklı olduğunu ifâde ettik. Bu farklılığı sağlayan bir husûsiyet de “Allah yolunda” ifâdesinin ve kavramının cihad kelimesinin içinde bulunmasındandır. “Allah yolunda” tâbiri de İslâm’ın kendi mefkûresi için kullandığı terimler sözlüğünden bir terimdir. Bu terimi de birçok kişi yanlış anlamış, halkı İslâm inancına boyun eğdirip, İslâm’ı kabul ettirip bunun için zorlamak olduğu düşüncesini “Allah yolunda cihad” olarak düşünmüşlerdir.
Gerçekte, “Allah yolunda” terimi, İslâm kavramları içinde onların düşündüğünden çok geniş bir anlam belirtir. “Allah yolunda cihad” batılıların anladığı mânâda kutsal savaş (holy war) değildir. İslâm nazarında, toplumun fayda ve mutluluğu için, geçici dünya arzusunda bulunmadan yapılan her hareket “Allah yolunda”dır. Allah’ın sana verdiği malları geçici dünyalık faydalar umarak sarfedersen bu “Allah yolunda” olmak değildir. Ama sırf Allah rızâsı için, bildiğin muhtaçlara yardım edersen şüphesiz ki bu “Allah yolunda” bir iştir. İşte bu “Allah yolunda” terimi, yalnız İslâm’a mahsus; maddî menfaat ve arzulardan uzak, sırf Allah rızâsı umulan davranışlar için kullanılır. Bunu yapan kimse bilir ki, mü’min kardeşlerinin saâdeti için yaptığı her iş Allah rızâsı içindir. Mü’minin geçici dünya hayatında istediği tek husus, Allah Teâlâ’nın rızâsını kazanmaktan başka bir şey değildir. İşte yüce Allah, bu anlama işaret etmek için cihadı, “Allah yolunda” kaydıyla sınırlamıştır. İslâm’ın istediği de budur. Müslüman topluluk veya fert, bâtıl ve beşerî sistemleri yıkıp, yerine İslâm akîdesine dayalı bir sistemi getirirken, harcayacakları çabaları ve yapacakları her türlü fedakârlıkları, kişisel çıkarlardan, nefsânî arzulardan uzak tutmalıdır. Bütün çırpınmalarının karşılığı olarak, hak ölçülerine uygun, adâletli bir sistemi getirmekten başka bir şey gözetmemelidir. Mü’min, yaptığı şeylerin karşılığını bu dünyada beklemez. Allah’ın kelâmını yüceltmek için, bu bitmeyen mücâdelenin, dinmeyen savaşın karşılığında; mal, mülk, şan, şeref, rütbe, geçici dünyalık elde etme düşüncesi aklından geçmez. “Mü’minler Allah yolunda savaşırlar, kâfirler ise tâğût yolunda savaşırlar...” 885
Bütün bunlardan anlaşılıyor ki, Allah, ancak kendi rızâsı için olan cihadı kabul eder. Nefsânî arzulardan, kavmiyetçi kinlerden, kabilecilik taassubundan kopan savaşı değil... Yeryüzündeki her canlı, hayatını devam ettirmek için çırpınıp durur. Fıtrî gayesine ulaşmak için gece gündüz demeyip çalışır. Fakat müslümanın çırpınış ve çalışması başka gâyelere yöneliktir. O, yani, İslâm’a inanıp, onun sistemine bağlanan kimse, her şeyden önce İslâm inkılâbının gâyesi olan Hakkı getirmek için canla başla, malla Allah yolunda cihad eder. Bütün gücüyle şer güçleri yıkmak, fitne ve fesat tohumlarının yeryüzünde yayılmasına engel olmak için çalışır. “Fitne yok olup din ve hâkimiyet yalnız Allah’ın oluncaya kadar” cihad eder. İşte İslâmî cihad budur. 886
Kur’ân-ı Kerim’de Cihad Kavramı
Cihad kelimesi Kur’an’da farklı şekillerde kırk bir yerde geçmektedir. Bunlardan 33’ü kavram anlamındaki cihadla ilgilidir. Mü’minler Allah yolunda, kâfirler ise tâğut yolunda savaşırlar.887 Allah, kendi yolunda cihad etmeyi emretmekte885]
4/Nisâ, 76
886] Şâmil İslâm Ansiklopedisi, c. 1, s. 307-313
887] 4/Nisâ, 76
CİHAD
- 205 -
dir. 888 Bu yolda canlarıyla ve mallarıyla çalışanları övmektedir.889 Allah yolunda mücâdele eden mücâhidlerin dereceleri, evlerinde oturanlardan daha yücedir.890 Allah yolunda mallarıyla ve canlarıyla cihad edenlerin dereceleri çok yüksektir, mükâfâtları boldur.891 Allah, peygamberlerle beraber Allah yolunda yılmadan, gevşemeden cihad eden sabırlı Rabbânîleri sever.892Mü’minler, dünyayı, içindekileri, meskenleri cihaddan çok severlerse, Allah onlara cezâ verir.893 Allah (c.c.) cihad emri ile mü’minleri imtihan etmektedir.894 Allah yolunda cihad edenler ‘şehid’ olabilirler ama onlar ölmezler, Allah katında diridirler.895 Silâhlı/canla cihad, bize harp açanlara,896 verdikleri sözü tutmayıp tekrar dinimize saldıranlara,897 Allah’a ve âhiret gününe inanmayarak, Allah ve Peygamberin haram kıldığı şeyleri haram kabul etmeyenlere karşı,898 yeryüzünde fitneyi söküp atmak ve Allah’ın dinini hâkim kılmak899 gâyesi ile meşrû kılınmıştır.
“İman edenler ve hicret edip Allah yolunda cihad edenler var ya, işte bunlar, Allah’ın rahmetini umabilirler. Allah ğafûr ve rahîmdir.” 900
“Yoksa Allah içinizden cihad edenleri belli etmeden, sabredenleri ortaya çıkarmadan cennete gireceğinizi mi sandınız?” 901
“Nice peygamberler vardı ki, beraberinde Allah erleri bulunduğu halde savaştılar da, bunlar, Allah yolunda başlarına gelenlerden dolayı gevşeklik ve zaaf göstermediler; boyun eğmediler. Allah sabredenleri sever.” 902
“İki ordunun karşılaştığı gün sizin başınıza gelenler, Allah’ın dilemesiyle olmuştur ki, bu da, mü’minleri ayırdetmesi ve münâfıkları ortaya çıkarması için idi. Bunlara: ‘Gelin, Allah yolunda çarpışın yahut karartınızla düşmana gözdağı olun’ denildiği zaman, ‘Harbetmeyi bilseydik, elbette sizin peşinizden gelirdik’ dediler. Onlar o gün, imandan çok kâfirliğe yakın idiler. Ağızlarıyla, kalplerinde olmayanı söylüyorlardı. Hâlbuki Allah, onların gizledikleri niyeti çok iyi bilir. (Evlerinde) Oturup da kardeşleri hakkında, ‘bize uysalardı öldürülmezlerdi’ diyenlere, ‘eğer doğru sözlü insanlar iseniz, canlarınızı ölümden kurtarın bakalım!’ de. Allah yolunda öldürülenleri sakın ölü sanmayın! Bilakis onlar diridirler; Allah’ın, lütuf ve kereminden kendilerine verdikleri ile sevinçli bir halde Rableri yanında rızıklara mazhar olmaktadırlar. Arkalarından gelecek ve henüz kendilerine katılmamış olan şehid kardeşlerine de hiçbir keder ve korku bulunmadığı müjdesinin sevincini duymaktadırlar.” 903
888] 5/Mâide, 35; 9/Tevbe, 41; 22/Hacc, 78; 2/Bakara, 190; 4/Nisâ, 76 vd
889] 8/Enfâl, 72; 9/Tevbe, 41
890] 4/Nisâ, 95
891] 61/Saff, 10-12; 5/Mâide, 5
892] 3/Âl-i İmrân, 146
893] 9/Tevbe, 24
894] 3/Âl-i İmrân, 142; 9/Tevbe, 16
895] 2/Bakara,154; 3/Âl-i İmrân, 169
896] 2/Bakara, 190
897] 9/ Tevbe, 12-13
898] 9/Tevbe, 29
899] 2/Bakara 193
900] 2/Bakara, 218
901] 3/Âl-i İmrân, 142
902] 3/Âl-i İmrân, 146
903] 3/Âl-i İmrân, 166-170
- 206 -
KUR’AN KAVRAMLARI
“Bir kısım insanlar mü’minlere, ‘düşmanlarınız size karşı toplandılar; aman sakının onlardan!’ dediklerinde bu, onların imanlarını bir kat daha artırmış ve ‘Allah bize yeter. O ne güzel vekîldir’ demişlerdir.” 904
“Rableri, onların duâlarını kabul etti. (Dedi ki:) Ben, erkek olsun kadın olsun -ki hep birbirinizdensiniz- içinizden, çalışan hiçbir kimsenin yaptığını boşa çıkarmayacağım. Onlar ki, hicret ettiler, yurtlarından çıkarıldılar, Benim yolumda eziyete uğradılar, çarpıştılar ve öldürüldüler; andolsun, Ben de onların kötülüklerini örteceğim ve onları içinden ırmaklar akan cennetlere koyacağım. Bu mükâfat, Allah tarafındandır. Allah, mükâfatın en güzeli kendi nezdinde olandır.” 905
“Ey iman edenler! İhtiyatlı davranın; bölük bölük savaşa çıkın, yahut (gerektiğinde) topyekün savaşın.” 906
“O halde, dünya hayatını âhiret karşılığında satanlar, Allah yolunda savaşsınlar. Kim Allah yolunda savaşır da öldürülür veya gâlip gelirse Biz ona yakında büyük bir mükâfat vereceğiz.” 907
“Size ne oldu da Allah yolunda ve ‘Rabbimiz! Bizi, halkı zâlim olan bu şehirden çıkar, bize tarafından bir sahip gönder, bize katından bir yardımcı yolla’ diyen zavallı erkekler, kadınlar ve çocuklar uğrunda savaşmıyorsunuz? (Buna hakkınız yok!)” 908
“İman edenler Allah yolunda savaşırlar, kâfirler ise tâğut (bâtıl dâvâlar ve şeytan) yolunda savaşırlar. O halde şeytanın dostlarına karşı savaşın; şüphe yok ki şeytanın düzeni ve tuzağı zayıftır.” 909
“Kendilerine ‘ellerinizi savaştan çekin, namazı kılın ve zekâtı verin’ denilen kimseleri görmedin mi? Üzerlerine savaş yazılınca içlerinden bir grup insanlardan, Allah’tan korkar gibi yahut daha fazla bir korku ile korkmaya başladılar da; ‘Rabbimiz! Savaşı bize niçin yazdın! Bizi, yakın bir süreye kadar ertelesen (daha bir müddet savaşı farz kılmasan) olmaz mıydı?’ dediler. Onlara de ki: ‘Dünya menfaati önemsizdir, Allah’tan korkanlar için âhiret daha hayırlıdır, size kıl kadar haksızlık edilmez. Nerede olursanız olun, ölüm size ulaşır; sarp ve sağlam kalelerde olsanız bile!...” 910
“Artık Allah yolunda savaş. Sen, kendinden başkası (sebebiyle) sorumlu tutulmazsın. Mü’minleri de teşvik et. Umulur ki Allah kâfirlerin gücünü kırar (güçleriyle size zarar vermelerini önler). Allah’ın gücü daha çetin ve cezâsı daha şiddetlidir.” 911
“Ancak, kendileriyle aranızda antlaşma bulunan bir topluma sığınanlar, ne sizinle ne de kendi toplumlarıyla savaşmak (istemediklerin)den yürekleri sıkılarak size gelenler müstesnâ. Allah dileseydi onları başınıza belâ ederdi de sizinle savaşırlardı. Artık onlar sizi bırakıp bir tarafa çekilir de sizinle savaşmazlar ve barışı size bırakırlarsa bu durumda Allah size, onların aleyhinde bir yol(a girme hakkı) vermemiştir. Hem sizden hem de kendi toplumlarından emin olmak isteyen başkalarını da bulacaksınız. Bunlar her ne zaman
904] 3/Âl-i İmrân, 173
905] 3/Âl-i İmrân, 195
906] 4/Nisâ, 71
907] 4/Nisâ, 74
908] 4/Nisâ, 75
909] 4/Nisâ, 76
910] 4/Nisâ, 77-78
911] 4/Nisâ, 84
CİHAD
- 207 -
fitneye götürülseler ona baş aşağı dalarlar(daldırılırlar). Eğer sizden uzak durmaz, sulh işini size bırakıp ellerini çekmezlerse onları yakalayın, rastladığınız yerde öldürün. İşte onlar üzerine sizin için apaçık yetki verdik.” 912
“Ey iman edenler! Allah yolunda savaşa çıktığınız zaman iyi anlayıp dinleyin. Size selâm verene, dünya hayatının geçici menfaatine göz dikerek ‘sen mü’min değilsin’ demeyin. Çünkü Allah’ın nezdinde sayısız ganimetler vardır. Önceden siz de böyle iken Allah size lutfetti; o halde iyi anlayıp dinleyin. Şüphesiz Allah bütün yaptıklarınızdan haberdardır. Mü’minlerden -özür sahibi olanlar dışında- oturanlarla malları ve canlarıyla Allah yolunda cihad edenler bir olmaz. Allah, malları ve canları ile cihad edenleri, derece bakımından oturanlardan üstün kıldı. Gerçi Allah hepsine de güzellik (cennet) vaad etmiştir; ama mücâhidleri, oturanlardan çok büyük bir ecirle üstün kılmıştır. Kendinden dereceler, bağışlama ve rahmet vermiştir. Allah çok bağışlayıcı ve merhamet edicidir.” 913
“Ey Mûsâ! Onlar orada bulundukları müddetçe biz oraya asla girmeyiz; şu halde sen ve Rabbin gidin savaşın; biz burada oturacağız’ dediler. Mûsâ: ‘Rabbim, ben kendimden ve kardeşimden başkasına hâkim olamıyorum; bizimle bu fâsık/yoldan çıkmış toplumun arasını ayır’ dedi. Allah: ‘Öyleyse orası onlara kırk yıl yasaklanmıştır; (bu müddet içinde) yeryüzünde şaşkın şaşkın dolaşacaklar. Sen de fâsık/yoldan çıkmış toplum için üzülme’ dedi.” 914
“Allah ve Rasûlüne karşı savaşanların ve yeryüzünde (hak) düzeni bozmaya çalışanların cezâsı, ancak ya acımadan öldürülmeleri, ya asılmaları, yahut el ve ayaklarının çaprazlama kesilmesi, yahut da bulundukları yerden sürülmeleridir. Bu onların dünyadaki rüsvaylığıdır. Onlar için âhirette de büyük azap vardır.” 915
“Ey iman edenler! Allah’tan ittika edin/korkun. O’na vesile/yaklaşmaya yol arayın ve O’nun yolunda cihad edin ki kurtuluşa eresiniz.” 916
“Ey iman edenler! Sizden kim mürted olur/dininden dönerse (bilsin ki) Allah, sevdiği ve Kendisini seven, mü’minlere alçakgönüllü (şefkatli), kâfirlere karşı onurlu ve zorlu bir toplum getirecektir. (Bunlar) Allah yolunda cihad ederler ve hiçbir kınayanın kınamasından korkmazlar (hiçbir kimsenin kınamasına aldırmazlar). Bu, Allah’ın, dilediğine verdiği lutfudur. Allah’ın lutfu ve ilmi geniştir.” 917
“Yahûdiler: ‘Allah’ın eli bağlıdır (sıkıdır)’ dediler. Hay dediği yüzünden eli bağlanası ve lânet olası! Bilakis, Allah’ın elleri açıktır, dilediği gibi verir. Andolsun ki sana Rabbinden indirilen, onlardan çoğunun azgınlığını ve küfrünü arttırır. Aralarına, kıyâmete kadar (sürecek) düşmanlık ve kin soktuk. Ne zaman savaş için bir ateş yakmışlarsa (fitneyi uyandırmışlarsa) Allah onu söndürmüştür. Onlar yeryüzünde bozgunculuğa koşarlar; Allah da bozguncuları sevmez.” 918
“Hatırlayın ki, siz Rabbinizden yardım istiyordunuz. O da, ‘Ben peşpeşe gelen bin melek ile size yardım edeceğim’ diyerek duânızı kabul buyurdu. Allah bunu (meleklerle yardımı) sadece müjde olsun ve onunla kalbiniz yatışsın diye yapmıştı. Zaten yardım
912] 4/Nisâ, 90-91
913] 4/Nisâ, 94-96
914] 5/Mâide, 24-26
915] 5/Mâide, 33
916] 5/Mâide, 35
917] 5/Mâide, 54
918] 5/Mâide, 64
- 208 -
KUR’AN KAVRAMLARI
yalnız Allah tarafındandır. Çünkü Allah mutlak gâliptir, yegâne hüküm ve hikmet sahibidir. O zaman katından bir güven olmak üzere sizi hafif bir uykuya daldırıyordu; sizi temizlemek, şeytanın pisliğini (verdiği vesveseyi) sizden gidermek, kalplerinizi birbirine bağlamak ve savaşta sebat ettirmek için üzerinize gökten bir su (yağmur) indiriyordu. Hani Rabbin meleklere: ‘Muhakkak Ben sizinle beraberim; haydi iman edenlere destek olun; Ben kâfirlerin yüreğine korku salacağım; vurun boyunlarına! Vurun onların bütün parmaklarına!’ diye vahyediyordu. Bu söylenenler, onların Allah’a ve Rasûlüne karşı gelmelerinden ötürüdür. Kim Allah ve Rasûlüne karşı gelirse, bilsin ki Allah, azâbı şiddetli olandır. İşte bu yenilgi size Allah’ın azâbı! Şimdilik onu tadın! Kâfirlere bir de cehennem ateşinin azâbı vardır. Ey mü’minler! Toplu halde kâfirlerle karşılaştığınız zaman onlara arkanızı dönmeyin (Korkup kaçmayın). Tekrar savaşmak için bir tarafa çekilme veya diğer bölüğe ulaşıp mevzî tutma durumu dışında, kim öyle bir günde onlara arka çevirirse muhakkak ki o, Allah’ın gazabını hak etmiş olarak döner. Onun yeri de cehennemdir. Orası, varılacak ne kötü yerdir! (Savaşta) Onları siz öldürmediniz, fakat Allah öldürdü onları; attığın zaman da sen atmadın, fakat Allah attı (onu). Ve bunu, mü’minleri güzel bir imtihanla denemek için (yaptı). Şüphesiz Allah işitendir, bilendir. Bu böyledir. Şüphesiz Allah, kâfirlerin tuzağını bozar.” 919
“Fitne ortadan kalkıncaya ve din tamâmen Allah’ın oluncaya kadar onlarla savaşın! (İnkâra) son verirlerse şüphesiz ki Allah onların yaptıklarını çok iyi görür.” 920
“Ey iman edenler! Herhangi bir topluluk ile (savaş için) karşılaştığınız zaman sebat edin ve Allah’ı çok zikredin ki başarıya erişesiniz.” 921
“Allah katında, yürüyen canlıların en kötüsü kâfir olanlardır. Çünkü onlar iman etmezler. Onlar, kendileriyle antlaşma yaptığın, sonra her defasında hiç çekinmeden ahitlerini bozan kimselerdir. Eğer savaşta onları yakalarsan, ibret almaları için onlar ile (onlara vereceğin cezâ ile) arkalarında bulunan kimseleri de dağıt.” 922
“Onlara (düşmanlara) karşı gücünüz yettiği kadar kuvvet, cihad için bağlanıp beslenen atlar hazırlayın, onunla Allah’ın düşmanını, sizin düşmanınızı ve onlardan başka sizin bilmediğiniz, Allah’ın bildiği (düşman) kimseleri korkutursunuz. Allah yolunda ne harcarsanız size eksiksiz ödenir, siz asla haksızlığa uğratılmazsınız. Eğer onlar barışa yanaşırlarsa sen de ona yanaş ve Allah’a tevekkül et, çünkü O işitendir, bilendir.” 923
“Ey Peygamber! Mü’minleri savaşa teşvik et. Eğer sizden sabırlı yirmi kişi bulunursa, iki yüze (kâfire) gâlip gelirler. Eğer sizden yüz kişi olursa, kâfir olanlardan bin kişiye gâlip gelirler. Çünkü onlar anlamayan bir topluluktur. Şimdi Allah, yükünüzü hafifletti; sizde zayıflık olduğunu bildi. O halde sizden sabırlı yüz kişi bulunursa, (onlardan) iki yüz kişiye gâlip gelir. Ve eğer sizden bin kişi olursa, Allah’ın izniyle (onlardan) iki bin kişiye gâlip gelirler. Allah sabredenlerle beraberdir.” 924
“İman edip de hicret edenler, Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla cihad edenler ve (muhâcirleri) barındırıp yardım edenler var ya, işte onların bir kısmı diğer bir kısmının velîleridirler. İman edip de hicret etmeyenler ise, onlar hicret edinceye kadar size onların
919] 8/Enfâl, 9-18
920] 8/Enfâl, 39
921] 8/Enfâl, 45
922] 8/Enfâl, 55-57
923] 8/Enfâl, 60-61
924] 8/Enfâl, 65-66
CİHAD
- 209 -
mirasından hiçbir şey yoktur. Eğer onlar din hususunda sizden yardım isterlerse, sizinle aralarında sözleşme bulunan bir kavim aleyhine olmaksızın (o müslümanlara) yardım etmek üzerinize borçtur. Allah yapacaklarınızı hakkıyla görmektedir.” 925
“İman edip de Allah yolunda hicret ve cihad edenler; (muhâcirleri) barındıran ve yardım edenler var ya, işte gerçek mü’minler onlardır. Onlar için mağfiret ve bol rızık vardır.” 926
“Eğer antlaşmalarından sonra yeminlerini bozarlar ve dininize saldırırlarsa, küfrün önderlerine karşı savaşın. Çünkü onların yemin (diye bir şey)leri yoktur. (Onlara karşı savaşırsanız) umulur ki küfre son verirler. (Ey mü’minler!) Verdikleri sözü bozan, Peygamber’i (yurdundan) çıkarmaya kalkışan ve ilk önce size karşı savaşa başlamış olan bir kavme karşı savaşmayacak mısınız? Yoksa onlardan korkuyor musunuz? Eğer (gerçek) mü’minler iseniz, korkmanız gereken yalnızca Allah’tır. Onlarla savaşın ki Allah, sizin ellerinizle onlara azap etsin, onları rezil etsin, sizi onlara gâlip kılsın ve mü’min toplumun gönüllerine şifâ versin, kalplerini ferahlatsın. Ve onların (mü’minlerin) kalplerinden öfkeyi gidersin. Allah dilediğinin tevbesini kabul eder. Çünkü Allah her şeyi bilendir, hüküm ve hikmet sahibidir. Yoksa siz, Allah sizden cihad edenlerle Allah, Peygamber ve mü’minlerden başkasını kendilerine sırdaş edinmeyenleri bilmeden (siz böyle bir imtihan geçirip iyiler ve kötüler müstehakını almadan başıboş) bırakılacağınızı mı sandınız? Allah yaptıklarınızdan haberdardır.” 927
“(Ey müşrikler!) Siz hacılara su veren ve Mescid-i Hakam’ı onaran kimseyi, Allah ve âhiret gününe iman edip de Allah yolunda cihad edenlerle bir mi tutuyorsunuz? Hâlbuki onlar Allah katında eşit değillerdir. Allah zâlimler topluluğunu hidâyete erdirmez. İman edip de hicret edenler ve Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla cihad edenler rütbe bakımından Allah katında daha üstündürler. Kurtuluşa erenler de işte onlardır.” 928
“De ki: ‘Eğer babalarınız, oğullarınız, kardeşleriniz, eşleriniz, hısım akrabânız, kazandığınız mallar, kesâda uğramasından korktuğunuz ticâret, hoşlandığınız meskenler (evler, konaklar, köşkler) size Allah’tan, Rasûlünden ve Allah yolunda cihad etmekten daha sevimli ise, artık Allah emrini getirinceye kadar bekleyin.’ Allah fâsıklar topluluğunu hidâyete erdirmez.” 929
“Kendilerine Kitap verilenlerden Allah’a ve âhiret gününe iman etmeyen, Allah ve Rasûlünün haram kıldığını haram saymayan ve hak dini (kendine) din edinmeyen kimselerle, küçülerek elleriyle cizye verinceye kadar savaşın.” 930
“...Müşrikler nasıl sizinle topyekün savaşıyorlarsa siz de onlara karşı topyekün savaşın ve bilin ki Allah takvâ sahipleriyle, (din düşmanlarına karşı korkaklık göstermekten) sakınanlarla beraberdir.” 931
“Ey iman edenler! Size ne oldu ki, ‘Allah yolunda savaşa çıkın!’ denildiği zaman yere çakılıp kalıyorsunuz? Âhiret (hayatına) dünya hayatını tercih mi ediyorsunuz? Fakat dünya hayatının faydası âhiretin yanında pek azdır. Eğer (size emrolunan bu savaşa)
925] 8/Enfâl, 72
926] 8/Enfâl, 74
927] 9/Tevbe, 12-16
928] 9/Tevbe, 19-20
929] 9/Tevbe, 24
930] 9/Tevbe, 29
931] 9/Tevbe, 36
- 210 -
KUR’AN KAVRAMLARI
çıkmazsanız, (Allah) sizi pek acıklı bir azap ile cezâlandıracak ve yerinize sizden başka (emirlerine itaat edecek) bir kavim getirecek; siz (savaşa çıkmamakla) O’na hiçbir zarar veremeyeceksiniz. Çünkü Allah her şeye kadirdir.” 932
“(Ey mü’minler!) Gerek hafif, gerek ağır (kolay-zor, binekli-yaya, kuvvetli-zayıf, zengin-fakir, ihtiyar-genç) olarak hep birlikte savaşa çıkın, mallarınızla ve canlarınızla Allah yolunda cihad edin. Eğer anlıyorsanız, bu sizin için daha hayırlıdır.” 933
“Allah’a ve âhiret gününe iman edenler, mallarıyla canlarıyla savaşmaktan (geri kalmak için) senden izin istemezler. Allah takvâ sahiplerini çok iyi bilir. Ancak Allah’a ve âhiret gününe iman etmeyen, kalpleri şüpheye düşüp kuşkular içinde bocalayanlar (savaştan geri kalmak için) senden izin isterler. Eğer onlar (savaşa) çıkmak isteselerdi, elbette bunun için bir hazırlık yaparlardı. Fakat Allah onların davranışlarını çirkin gördü ve onları (böyle cihad gibi güzel bir amelden) geri koydu; onlara, ‘oturanlarla (kadın ve çocuklarla) beraber oturun!’ denildi. Eğer içinizde (onlar da savaşa) çıksalardı, size bozgunculuktan başka bir katkıları olmazdı ve mutlaka fitne çıkarmak isteyerek aranızda koşarlardı. Hâlbuki içinizde de onlara iyice kulak verecekler vardır (bunları kuşkulandırıp büyük bir fitne çıkarabilirlerdi). Allah zâlimleri gâyet iyi bilir.” 934
“De ki: Siz bize iki güzelliğin (şehidlik veya gâziliğin) birinden başkasını mı bekliyorsunuz? Hâlbuki biz size Allah’ın ya kendi katından veya bizim elimizle bir azap eriştirmesini bekliyoruz. Haydi, bekleyin durun; biz de sizinle beraber bekleyenleriz.” 935
“Ey Peygamber! Kâfirlere ve münâfıklara karşı cihad et, onlara karşı sert davran. Onların varacakları yer cehennemdir. O ne kötü bir varış yeridir!” 936
“Allah’ın Rasûlüne muhâlefet etmek için (savaştan) geri kalanlar (münâfıklar, sefere çıkmayıp) oturmaları ile sevindiler; mallarıyla, canlarıyla Allah yolunda cihad etmeyi çirkin gördüler ve (savaşa çıkmak isteyenlere de); ‘bu sıcakta sefere çıkmayın’ dediler. De ki: ‘Cehennem ateşi daha sıcaktır (ona nasıl dayanacaksınız?)’ Keşke anlasalardı!” 937
“Allah’a iman edin, Rasûlü ile beraber cihad edin’ diye bir sûre indirildiği zaman, onlardan servet sahibi olanlar, senden izin istediler ve ‘bizi bırak, oturanlarla beraber olalım’ dediler. Geride kalan kadınlarla beraber olmağa râzı oldular, çünkü onların kalplerine mühür vuruldu (dolayısıyla cihadda olan hikmet ve gâyeyi) onlar anlayamazlar. Fakat Peygamber ve onunla beraber iman edenler, mallarıyla canlarıyla cihad ettiler. İşte bütün hayırlar (dünyada zafer, âhirette cennet) onlarındır ve onlar kurtuluşa erenlerin ta kendileridir.” 938
“Allah ve Rasûlü için (insanlara) öğüt verdikleri takdirde; zayıflara, hastalara ve (savaşta) harcayacak bir şey bulamayanlara (savaşa katılmamalarından ötürü) bir günah yoktur. Zira iyilik edenlerin aleyhine (kınanmasına) bir yol yoktur. Çünkü Allah çok bağışlayan ve çok merhamet edendir. Kendilerini bindirip sevk etmen için sana geldiklerinde, ‘sizi bindirecek bir binek bulamıyorum’ deyince, harcayacak bir şey bulamadıklarından dolayı üzüntüden gözleri yaş dökerek dönen kimselere de (sorumluluk yoktur). Sorumluluk
932] 9/Tevbe, 38-39
933] 9/Tevbe, 41
934] 9/Tevbe, 44-47
935] 9/Tevbe, 52
936] 9/Tevbe, 73
937] 9/Tevbe, 81
938] 9/Tevbe, 86-88
CİHAD
- 211 -
ancak, zengin oldukları halde, senden izin isteyenleredir. Çünkü onlar geri kalan kadınlarla beraber olmaya râzı oldular. Allah da onların kalplerini mühürledi, artık onlar (savaştan geri kalmanın sonucunun ne olacağını) bilemezler. (Seferden) Onlara döndüğünüz zaman size özür beyan edecekler. De ki: ‘(Boşuna) özür dilemeyin, size asla inanmayız. Çünkü Allah, sizin haberlerinizden (aleyhimizde çevirdiğiniz dolaylardan çoğunu) bize bildirmiştir. (Bundan sonraki) amelinizi Allah da görecektir, Rasûlü de. Sonra görüleni ve görülmeyeni Bilen’e döndürüleceksiniz de yapmakta olduklarınızı size haber verecektir. Onların yanına döndüğünüz zaman size, kendilerinden (onları cezâlandırmaktan) vazgeçmeniz için Allah adına yemin edecekler. İşte o zaman onlardan yüz çevirin. Çünkü onlar murdardır. Kazanmakta olduklarına (kötü işlerine) karşılık cezâ olarak varacakları yer cehennemdir. Onlardan râzı olmanız için size yemin edecekler. Şâyet onlardan râzı olsanız bile Allah fâsıklar topluluğundan asla râzı olmaz.” 939
“Allah mün’minlerden mallarını ve canlarını onlara (verilecek) cennet karşılığında satın almıştır. Çünkü onlar Allah yolunda savaşırlar, öldürürler ve öldürülürler. (Bu,) Tevrat’ta, İncil’de ve Kur’an’da Allah üzerine hak bir vaaddir. Allah’tan daha çok sözünü yerine getiren kim vardır? O halde O’nunla yapmış olduğunuz bu alış verişten dolayı sevinin. İşte bu, (gerçekten) büyük kurtuluştur.” 940
“Mü’minlerin hepsinin toptan (savaş için) sefere çıkmaları doğru değildir. Onlardan her topluluktan bir grup dinde (dinî ilimlerde) geniş bilgi elde etmek ve kavimleri (savaştan) döndüklerinde (onları Allah’ın azâbı ile) korkutmak için geride kalmalıdır. Umulur ki, dikkatli olurlar. Ey iman edenler! Kâfirlerden size yakın olanlara karşı savaşın ve onlar (savaş ânında) sizde bir sertlik bulsunlar, (onlara karşı şiddetli ve çetin olun, sakın gevşeklik ve korkaklık göstermeyin). Biliniz ki Allah takvâ sahipleriyle, (korkaklıktan) sakınanlarla beraberdir.” 941
“Sonra şüphesiz Rabbin, eziyet edildikten sonra hicret edip ardından da sabrederek cihad edenlerin yardımcısıdır. Bütün bunlardan sonra Rabbin elbette çok bağışlayan, çok merhamet edendir.” 942
“Kendileriyle savaşılanlara (mü’minlere) zulme uğramış olmaları sebebiyle, (savaş konusunda) izin verildi. Şüphe yok ki Allah, onlara yardıma mutlak sûrette kadirdir. Onlar, başka değil; sırf ‘Rabbimiz Allah’tır’ dedikleri için haksız yere yurtlarından çıkarılmış kimselerdir. Eğer Allah, bir kısım insanları diğer bir kısmı ile defetmeseydi, mutlak sûrette, içlerinde Allah’ın ismi bol bol anılan manastırlar, kiliseler, havralar ve mescidler yıkılır giderdi. Allah, kendisine (kendi dinine) yardım edenlere muhakkak sûrette yardım eder. Hiç şüphesiz Allah, güçlüdür, gâliptir.” 943
“Allah uğrunda, O’na yaraşacak şekilde hakkıyla cihad edin. Sizi O seçti; din husûsunda üzirinize hiçbir zorluk yüklemedi...” 944
“Kâfirlere boyun eğme ve bununla (Kur’an ile) onlara karşı olanca gücünle büyük cihad ile cihad et, büyük bir savaş ver!” 945
939] 9/Tevbe, 91-96
940] 9/Tevbe, 111
941] 9/Tevbe, 122-123
942] 16/Nahl, 110
943] 22/Hacc 39-40
944] 22/Hacc, 78
945] 25/Furkan, 52
- 212 -
KUR’AN KAVRAMLARI
“Cihad eden, ancak kendisi için cihad etmiş olur. Şüphesiz Allah, âlemlerden müstağnîdir, hiçbir şeye muhtaç değildir.” 946
“Bizim uğrumuzda cihad edenleri elbette kendi yollarımıza eriştireceğiz. Hiç şüphe yok ki Allah, muhsinlerlerle/iyi ve güzel davrananlarla beraberdir.” 947
“De ki: ‘Eğer ölümden veya öldürülmekten kaçıyorsanız, kaçmanın size asla faydası olmaz!’ (Eceliniz gelmemiş ise,) o takdirde de, yaşatılacağınız süre çok değildir. De ki: Allah size bir kötülük dilerse, O’na karşı sizi kim korur, ya da size rahmet dilerse (size kim zarar verebilir)? Onlar, kendilerine Allah’tan başka ne bir dost bulurlar ne de bir yardımcı. Allah, içinizden (savaştan) alıkoyanları ve dostlarına, ‘bize katılın’ diyenleri gerçekten biliyor. Zaten bunların sadece pek azı savaşa gelir.” 948
“Mü’minler, düşman birliklerini gördüklerinde, ‘işte Allah ve Rasûlünün bize vaad ettiği! Allah ve Rasûlü doğru söylemiştir’ dediler. Bu (orduların gelişi), onların ancak imanlarını ve Allah’a bağlılıklarını arttırmıştır. Mü’minler içinde Allah’a verdikleri sözde duran nice erler/yiğitler var. İşte onlardan kimi, sözünü yerine getirip o yolda canını vermiştir; kimi de (şehidliği) beklemektedir. Onlar hiçbir şekilde (sözlerini) değiştirmemişlerdir.” 949
“Allah, o inkâr eden kâfirleri hiçbir şey elde etmeden öfkeleriyle geri çevirdi. Allah(’ın yardımı) savaşta mü’minlere yetti. Allah güçlüdür, mutlak gâliptir.” 950
“(Savaşta) İnkâr eden kâfirlerle karşılaştığınız zaman boyunlarını vurun. Nihâyet onlara iyice vurup sindirince bağı sıkıca bağlayın (esir alın). Savaş sona erince de artık ya karşılıksız veya fidye karşılığı salıverin. Durum şu ki, Allah dileseydi, onlardan intikam alırdı. Fakat sizi birbirinizle denemek ister. Allah yolunda öldürülenlere gelince, Allah onların yaptıklarını boşa çıkarmaz.” 951
“İman etmiş olanlar ‘Keşke cihad hakkında bir sûre indirilmiş olsaydı!’ derler. Ama hükmü açık bir sûre indirilip de onda savaştan söz edilince, kalplerinde hastalık olanların, ölüm baygınlığı geçiren kimsenin bakışı gibi sana baktıklarını görürsün. Korktukları başlarına gelsin! (Onların vazifesi) İtaat ve güzel sözdür. İş ciddiye bindiği zaman Allah’a sadâkat gösterselerdi, elbette kendileri için daha hayırlı olurdu.” 952
Andolsun ki içinizden cihad edenlerle sabredenleri belirleyinceye kadar ve haberlerinizi açıklayıncaya kadar sizi imtihan edeceğiz.” 953
“Sakın gevşemeyin. Üstün olduğunuz halde barışa dâvet etmeyin. Allah sizinle beraberdir. O amellerinizi asla eksiltmez.” 954
“Köre vebâl yoktur, topala da vebâl yoktur, hastaya da vebâl yoktur (Bunlar savaşa katılmak zorunda değildir). Kim Allah’a ve peygamberine itaat ederse, Allah onu altından ırmaklar akan cennetlere sokar. Kim de geri kalırsa, onu acı bir azâba uğratır.” 955
946] 29/Ankebût, 6
947] 29/Ankebût, 69
948] 33/Ahzâb, 16-18
949] 33/Ahzâb, 22-23
950] 33/Ahzâb, 25
951] 47/Muhammed, 4
952] 47/Muhammed, 20-21
953] 47/Muhammed, 31
954] 47/Muhammed, 35
955] 48/Fetih, 17
CİHAD
- 213 -
“Eğer kâfirler sizinle savaşsalardı, arkalarına dönüp kaçarlardı. Sonra bir dost ve yardımcı da bulamazlardı. Allah’ın, öteden beri süregelen kanunu budur. Allah’ın kanununda asla bir değişiklik bulamazsın.” 956
“Eğer mü’minlerden iki grup birbirleriyle savaşır/vuruşurlarsa aralarını düzeltin. Şâyet biri ötekine saldırırsa, Allah’ın buyruğuna dönünceye kadar saldıran tarafla savaşın. Eğer dönerse artık aralarını adâletle düzeltin ve (her işte) adâletli davranın. Şüphesiz ki Allah, âdil davrananları sever. Mü’minler ancak kardeştirler. Öyleyse kardeşlerinizin arasını düzeltin ve Allah’tan korkun ki merhamet olunasınız.” 957
“(Gerçek) Mü’minler, ancak Allah’a ve Rasûlüne iman eden, ondan sonra asla şüpheye düşmeyen, Allah yolunda mallarıyla ve canlarıyla cihad edenler/savaşanlardır. İşte doğrular ancak onlardır.” 958
“Ne oluyor size ki, Allah yolunda infak edip harcamıyorsunuz? Hâlbuki göklerin ve yerin mîrâsı Allah’ındır. Elbette içinizden fetihten önce infak eden ve savaşanlarla, daha sonra infak edip savaşanlar bir değildir. Onların derecesi, sonradan infak eden ve savaşanlardan daha büyüktür. Bununla beraber Allah hepsine de en güzel olanı vaad etmiştir. Allah’ın yaptıklarınızdan haberi vardır.” 959
“Onların (Münâfıkların) kalplerinde sizin korkunuz, Allah’ın korkusundan fazladır. Böyledir, çünkü onlar anlamayan bir topluluktur. Onlar müstahkem şehirlerde veya duvarlar arkasında bulunmaksızın sizinle toplu halde savaşamazlar. Kendi aralarındaki savaşları ise çetindir. Sen onları derli toplu sanırsın, hâlbuki kalpleri darmadağınıktır. Böyledir, çünkü onlar aklını kullanmayan bir topluluktur.” 960
“Allah, sizinle din uğrunda savaşmayan ve sizi yurtlarınızdan çıkarmayanlara iyilik yapmanızı ve âdil davranmanızı yasaklamaz. Çünkü Allah, adâletli olanları sever. Allah, yalnız sizinle din uğrunda savaşanları, sizi yurtlarınızdan çıkaranları ve çıkarılmanız için yardım edenleri dost edinmenizi yasaklar. Kim onlarla dost olursa, işte zâlimler onlardır.” 961
“Allah, kendi yolunda kenetlenmiş bir duvar gibi saf bağlayarak savaşanları sever.” 962
“Ey iman edenler! Sizi acı bir azaptan kurtaracak ticâreti size göstereyim mi? Allah’a ve Rasûlüne iman iman eder, mallarınızla ve canlarınızla Allah yolunda cihad edersiniz. Eğer bilirseniz ki, bu sizin için daha hayırlıdır. İşte bu takdirde O, sizin günahlarınızı bağışlar, sizi zemîninden ırmaklar akan cennetlere, Adn cennetlerindeki güzel meskenlere koyar. İşte en büyük kurtuluş budur. Seveceğiniz başka bir şey daha var: Allah’tan yardım/zafer ve yakın bir fetih. Mü’minleri bunlarla müjdele.” 963
“Ey Peygamber! Kâfirler ve münâfıklarla savaş, onlara karşı sert davran. Onların varacağı yer cehennemdir. O gidilecek yer ne de kötüdür!” 964
956] 48/Fetih, 22-23
957] 49/Hucurât, 9-10
958] 49/Hucurât, 15
959] 57/Hadîd, 10
960] 59/Haşr, 13-14
961] 60/Mümtehıne, 8-9
962] 61/Saff, 4
963] 61/Saff, 11-13
964] 66/Tahrîm, 9
- 214 -
KUR’AN KAVRAMLARI
Tefsirden İktibaslar
(8/Enfâl, 72): Bunlar, (bu Muhâcirîn ile Ensâr) birbirlerinin velîleridirler. Bir kısmının öbürüne velâyeti vardır. Birbirine mirasçı olurlar. Birbirlerinin işlerine bakar, düzene koyarlar. İman edip de henüz hicret etmemiş olanlar, şu anda dâr-ı harbde bulunan ve oranın tebaası durumunda olan mü’minler ise onlar hicret edinceye kadar sizin onlara velâyet namına hiçbir şeyiniz yoktur. İşlerine müdâhele edemezsiniz. Bununla beraber sizden din konusunda yardım isterlerse onlara yardım etmeniz üzerinize borç olur, vacip olur. Ancak sizinle aralarında bir misak (yani antlaşma bulunan bir kavim aleyhine bir durum söz konusu) olmamalıdır. Zira antlaşma yapmış olduğunuz bir kavmin aleyhine olacak bir şekilde o mü’minlere yardım ederek, antlaşmayı geçersiz kılmanız ahde vefasızlık olur. Bu da sizin için caiz olmaz. Nasıl olabilir ki, Allah bütün yaptıklarınızı görüp durmaktadır.
8/Enfâl, 73: Kâfir olanlar bile birbirlerinin velîleridir. Sizinle değil, hepsinin de değil, ama bazılarının arasında miras ve yardımlaşma sürer gider. Şu halde onların mü’minlerle bir ilişkileri yoktur. İsterse akraba olsunlar mü’min ile kâfir arasında velâyet ve veraset cereyan etmez. Bir de her kâfirin her kâfire velâyet ve veraseti de olmaz. Din ayrılığı ve diyar başkalığı ikisi de mirasa engeldir. Eğer siz bunu yapmazsanız (yani birbirinize velâyet ve yardım işinde dayanışma içinde olmazsanız, bunu şu açıklanan esaslar dairesinde icra ve ifa etmezseniz veya karmakarışık eder de içinden çıkılmaz hale getirirseniz) yeryüzünde çok büyük bir fitne ve fesat olur. Ki siz bunun büyüklüğünü takdir edip kestiremezsiniz. Bu açıklamada mü’minler, Muhâcirler ve Ensâr ve Muhâcir olmayan diğer müslümanlar olarak taksim olunduktan ve aralarındaki dayanışma bağlantısının esasları belirlendikten sonra bunların imandaki kemal mertebelerinin hakikatini ortaya koymak sadedinde buyuruluyor ki:
8/Enfâl, 74: Onlar ki, iman ettiler ve hicret eylediler, yani yerlerini yurtlarını, mallarını ve akrabalarını bırakıp vatanlarından çıkıp geldiler ve Allah yolunda cihada katıldılar, Allah'ın dini uğrunda, Allah rızası için ceht ve gayretlerini esirgemeyip sabır ve tahammül gösterdiler, çeşitli zahmetlere katlanıp nefislerini mahrumiyetlere atmak sûretiyle bu uğurda bir yarışa girdiler. Onlar ki, iyva eylediler, Allah Resulünü ve Muhacirleri kendi evlerinde misafir edip barındırdılar, onlara yer yurt verip iskan ettiler, yerleştirdiler, ve yardım ettiler, onlarla birlik olup düşmanlarına karşı savaş konusunda her bakımdan yardım ettiler. Ensar oldular işte bunlar, yani Muhacirler ile Ensar işte bunlardır, hakkı ile mü’minler bunlardır ki, imanlarını sûrenin başında da beyan olunduğu üzere, gerektiği şekilde hakkıyla özüne erdirmişlerdir, işte bunlar içindir ki, eşsiz bir mağfiret ve değerli bir rızık vardır. Bu rızkın ne sorumluluğu var, ne de minneti. Buradaki "işte bunlar hakkıyla mü’min olanların ta kendileridir" ifadesindeki tahsisi ve kasrı, mutlak olarak yalnızca o zamana veya bu zamana mahsus bir hakiki kasr zannetmemelidir. Bu kasır hicret farz iken dâr-ı harbi terketmeyip hicret eylemeyenlere göre edenlerin durumuna ait izafî bir tahsistir.
8/Enfâl, 75: Çünkü Bundan sonra, (yani sizin hicretinizden sonra) iman edip de hicret eyleyenler ve sizinle beraber cihada katılanlar, şimdi bunlar, bu üç özelliği taşıyanlar da sizdendir. Size ektir ve sizden sayılırlar. Ey mü’minler, bununla beraber bundan böyle zevil-erham denilen akrabalar, Allah'ın kitabında mirasta birbirlerine daha evladırlar, yabancılardan daha yakındırlar.
CİHAD
- 215 -
O akrabalık isterse ana tarafından olsun, yine de akraba olmayanlara göre daha yakındırlar. Mü’min bir akraba varken, böyle bir akrabalığı olmayan bir mü’min yalnızca din kardeşliği sebebiyle bir başka mü’mine mirasçı olamaz. Yani Muhacirler ile Ensar arasında hicretin başında kurulan kardeşlik anlaşmasının mirasla ilgili olan hükümleri bundan böyle geçersiz olacak demektir. Mü’minler arasında miras yalnızca akraba olanlar arasında geçerli olacaktır. Ve işte ilk hicret edenlerle daha sonra hicret edenler arasındaki yegane fark budur. İkinci hicret döneminin Bedir'den sonra veya bu âyetin nüzulünden sonra başladığını söyleyenler olmuş ise de en sahih olan görüş Hudeybiye'den sonradır diyenlerin görüşüdür.
Şüphe yok ki, Allah her şeyi bilir. Şu halde bu hüküm ve yukarıdan beri ortaya konan hükümlerin sırrını ve hikmetini de bilir. Bundan sonra gelecek Berâe (Tevbe) Sûresi içinde geçen hükümlerin de sırrını ve hikmetini bilir. 965
9/Tevbe, 20: İman ve hicret edip Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla cihad edenler, Allah katında derece bakımından en büyüktürler. Bunların yücelik mertebeleri ve üstün değerleri hepsinden yüksektir. Başkaları sakalık ve imaret de dâhil olduğu halde diğer olgunluk ve faziletlerin hepsini elde etmiş olsalar bile, bu mücahidlerin, sırf mücahid oldukları için, Allah katındaki rütbe ve dereceleri yine de hepsinden üstündür. Ve işte gerçekten kurtuluşa erenler bunlardır. "Acaba", "belki" "umulur ki" gibi ihtimal ve tereddüt bildiren edat ve fiileri olmayan gerçek ve mutlak anlamdaki kurtuluş işte bunlara mahsustur. Bunların kurtuluş ve necatına göre diğerlerinin durumu, sanki bir fevz ü necat bile değildir. Nisâ Sûresi'nde "Mü’minlerden özür sahibi olmaksızın evlerinde oturanlarla Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla cihad edenler eşit olamazlar."966; "Allah cihad edenleri, evlerinde oturanlara pek büyük ecirlerle üstün tutmuştur. Onlara katından derece derece lütfederek bir mağfiret ve rahmet ihsan etmiştir..." 967 âyetiyle de mücâhidlerin Allah katındaki yerlerini belirlemiştir.
Bu âyetlerin sebeb-i nüzûlünde rivâyet olunduğuna göre; Müşrikler, Yahudilere "Biz hacılara sakalık yapıyoruz, Mescid-i Haram'ın imarını ve bakımını üstlenmişiz. Biz mi efdaliz, Muhammed ve ashabı mı?" demişler. Onlar da "Siz efdalsiniz" cevabını vermişler. Ayrıca Hz. Ali, amcası Hz. Abbas İslâm'a girdikten sonra, ona "Amca, hicret edip Rasûlullah'a katılsanız." demiş, o da "Ben hicretten daha efdal bir halde değil miyim? Beytullah'ı ziyaret edenlere su veriyorum ve Mescid-i Haram'ı imar edip bakımını sağlıyorum." diye cevap vermiş. Bunun üzerine bu âyetler nazil olunca Hz. Abbas "Bana öyle geliyor ki, bu sakalık görevini bırakacağım." demiş. Hz. peygamber de kendisine "Sakalık işinize devam ediniz, çünkü sizin onda hizmetiniz vardır"968 buyurmuş. "Sahih-i Müslim"de rivâyet olunduğu üzere Numan b. Beşir demiştir ki, "Rasûlullah'ın minberi yanında idim, bir adam, ben hacılara sakalık etsem de başka hiçbir amel işlemesem gam yemem, dedi. Bir başkası da ben Mescid-i Haram'ı imar etsem de başka hiçbir amel işlemesem kendime dert etmem, dedi. Bir diğeri de Allah yolunda cihad etmek bu sizin söylediklerinizden daha efdaldir dedi. Bu bir Cuma günü idi. Derken Ömer (r.a.) bunlara, susun, Rasûlullah'ın minberinin dibinde böyle sesinizi
965] Elmalılı, c. 4, s. 257-259
966] 4/Nisâ, 95
967] 4/Nisâ, 95-96
968] Süyûtî, ed-Dürrü’l-Mensûr, IV/146-147
- 216 -
KUR’AN KAVRAMLARI
yükseltmeyin. Maamafih namazı kıldıktan sonra bu ihtilaf ettiğiniz meseleyi Rasûlullah'dan sorup öğreneyim, dedi. Daha sonra Allah Resulü'nden meseleyi sordu, Allah Teâlâ da bu âyeti inzal buyurdu." 969
Şimdi de bu büyük fevz ü necatın derecesinin yüceliği ve kesinliği şöyle bir açıklama ile müjdeleniyor:
Tevbe, 21: Onların Rabb'ı olan Allah, kendilerine şunları müjdeler: tarafından bir ilâhî rahmet, fevkalade bir ihsan ve bir rıdvan, hem râzı, hem marzî olarak huzur ı izzetine kabul buyuracak bir büyük rıza ve görülmedik cennetler ki, onlar için orada bitmez, tükenmez ve sonu gelmez bir nimet ve lezzet vardır. Hem nasıl?
9/Tevbe, 20: O bahtiyarlar, o cennetlerde süresiz kalmak, ebediyyen bulunmak üzere yaşayacaklar. O cennetlerin ne nimetlerine sınır var, ne de sahiplerine zeval var. Şüphe yok ki Allah, ancak O'nun katında bir büyük ecir vardır. Sonu olan sınırlı amellere, sonsuz ve sınırsız mükâfatlar verebilmek ancak O'na mahsustur. Bütünüyle dünya ve dünya ecirleri bunun yanında pek küçük kalır. Dünyada başkalarından beklenecek herhangi bir ecir onun ölümüyle sona erer. Dünya nimetlerinin hiçbiri uğrunda can vermeye değmez. Allah katındaki ecir de dünyalara sığmaz. Ebedi olduğu için ona nail olan öldükten sonra kıyamet gününde de ondan faydalanır. "Yaptıklarınızın karşılığı ancak kıyamet günü size tamamen ödenecektir." 970 âyeti bunu açıkça beyan eder. Bundan dolayı böyle bir mükâfatı elde etmek için işlenecek amel, can vermek bile olsa, değer, yine de azdır. 971
Tevbe, 40: Eğer siz ona, o peygambere gerek topluca (nefir halinde), gerek teker teker yardım etmezseniz, Allah ona kesinlikle yardım eder. Zira bu bir hakikattir ki, Allah onu mansur kılmıştır. Yardımına mazhar etmiştir. Hem bakınız ne kadar kısa bir zamanda Kâfirler onu yurdundan çıkardıkları vakit, Mekke'den çıkmasına sebep oldukları vakit, ikinin birisi iken, ki ikisi de mağarada idiler, ikisi de o mağarada bulundukları sırada, (bu mağara Mekke'nin Güney-Doğu tarafında Sevr dağının tepesinde bulunan bir mağaradır. "O vakit o küfredenler, seni tutup hapsetmek veya öldürmek yahut Mekke'den çıkarmak için sana tuzak kuruyorlardı." 972. İşte tam o mağarada iken o, arkadaşına, (biricik dostu ve yoldaşı olan Ebu Bekir'e): "Hiç üzülme, çünkü Allah bizimledir." diyordu. Yani yardımıyla ve korumasıyla daima beraberimizdedir, gözeticimiz ve yardımcımızdır. O, yakınlarına sahip çıkacak, onlara hüzün bile verdirmeyecek, nerede olursak olalım bizi koruyacak ve himayesi hep üstümüzde olacaktır. Artık bu kesin iken hüzne yer yoktur, diyerek arkadaşına teselli veriyordu, onu hüzünlenmekten men ediyordu. Rivâyet olunduğu üzere, bu sırada müşrikler izleri takip ede ede gelmişler, mağaranın önünde ve üstünde dolaşıyorlardı. Bu anda Ebu Bekir, korkmuş ve üzülmeye başlamıştı. "Ya Rasûlallah, ben ölürsem, nihâyet bir kişiyim, sıradan bir insanım, fakat sen öldürülürsen Allah'ın dini yok olur gider." diyerek üzüntüsünün asıl sebebini dile getirmişti. Rasûlullah da o durumda, yani üçüncüleri Allah olan o ikinin ikincisine "neden şüpheleniyorsun?" "Üçüncüsü Allah olan bu iki için ne diye üzülüyorsun?" 973. Yani durum böyle iken neye endişe ediyorsun, endişen niye? "Üzülme Allah bizim969]
Müslim, İmâre 111; Ahmed bin Hanbel, IV/269
970] 3/Âl-i İmrân, 185
971] Elmalılı, c. 4, s. 296-297
972] 8/Enfâl, 30
973] Buhârî, Tefsîru Sûre 9/9; Ahmed bin Hanbel, I/4
CİHAD
- 217 -
le beraberdir." dedi. Allah da derhal ona, o arkadaşının üzerine sekinetini indirdi. Öyle hüzün içindeki bir anda bile peygamberinin gönlüne herhangi bir hüzün kondurmadıktan başka onun feyzi ile arkadaşı Sıddık'ın hüznünü def'edip kalbine bitmez tükenmez bir huzur ve itminan verdi, rahmetiyle onu hüzünden bir anda uzaklaştırdı. Şöyle bir düşünülsün, Mekke'de Rasûlullah'ı öldürmek maksadıyla evini dört bir yandan kuşattıkları ve Rasûlullah'ın onlara görünmeden geceleyin çıkıp Ebu Bekir'in evine gidip, onu da yanına alarak Sevr dağındaki mağaraya gittiği o hicret günleri ne tehlikeli günlerdi... Ve o kadar düşmanın her tarafı didik didik aradıkları iki zatın bir ıssız mağarada saklandıkları korkulu saatler... Ve öyle bir zamanda bile Rasûlullah'ın arkadaşına "Üzülme, Allah kesinlikle bizimledir." dediği anlar... Ve işte böyle bir anda bile Rasûlullah'ın hiçbir hüznü caiz görmeyen o iman ve yakın hali, o iman, metanet ve sekineti, ne ilâhî bir kuvvet, ne i'cazkâr bir müjdedir... Sonra öyle kutsal bir endişe ve hüzünle sızlayan bir gönül, bu müjde üzerine derhal onu tasdik edip ilâhî bir sekinet ile o anda huzura kavuşsun... İşte Sıddık'ın kalbindeki sadakat ve imanu nasıl bir sadakat, bu ne kadar yüksek bir iman! Ve o anda hakka'lyakîn tecelli eden ilâhî beraberlik ve ilâhî rahmetten inen rabbani sekinet ne ezeli bir hakikat, ne sonsuz bir rahmet ve nusrettir.
İşte Allah, Rasûlünü böylesine müşkül durumlarda bile yalnızlığa terk etmedi. Daha dün denecek kısa bir zaman önce o durumlardan kurtarıp Mekke'nin fâtihi durumuna getirdi. Onu işte böylesine mansur ve muzaffer kıldı ve onu sizin görmediğiniz ordularla destekledi ve o kâfirlerin kelimesini, küfre davetlerini süflî kıldı, onu alçalttıkça alçalttı. Öyle ki, en alçak kelime o oldu. Birine kâfir demek en büyük hakaret sayılır oldu hâlbuki Allah'ın kelimesi, (yani kelime-i tevhid ki), "Allah'dan başka tapacak yoktur." sözü en yüce olan odur. En üstün, en yüce kelimedir. Ve Allah aziz, (yani güçlüdür), hakîm (hikmet sahibi)dir. Yenilmez, yanılmaz, onunla uğraşılmaz, hükmüne, kararına karşı gelinmez, O'nun koruduğu yok edilmez, kâhirettiği de kurtarılamaz. Sebepler O'na değil, O sebeplere hükmeder. Hükmü ve tedbiri de ayniyle hikmettir. O'nun şanı ve celali başkalarının yardımına muhtaç olmaktan münezzehtir. Kulların Allah'ın dinine yardım ve Allah'ın kelimesini yüceltmek için nefir halinde topyekün cihadla emrolunmaları hem onun kulları üzerindeki bir hakkı, izzeti ve şanıdır, hem de onların menfaatlarının gereği olan bir hikmettir. 974
9/Tevbe, 100: Muhâcirler'den ve Ensâr'dan o sâbıkîn-i evvelîn. Muhâcirler'den ve Ensâr'dan hicrette ve yardımda başta gelen öncüler, yani kıbleteyne (her iki kıbleye) namaz kılmış ve Bedir Savaşı'nda bulunmuş olanlar yahut "Hakikaten Allah, o ağaç altında sana biat eden mü’minlerden râzı olmuştur."975 âyetinin delâletine göre Hudeybiye'deki "bîy'atürrıdvan"da bulunanlar ki, bu görüş daha tercihe şayandır. Zira Enfâl Sûresi âyet 72’de geçtiği üzere Hudeybiye gününe kadar olan hicretlerin hepsi önceki hicretler grubundandır. Ve bunlara ihsan ile, iyi ameller ile uyanlar; Yani güzel işlerde sabıkîn-i evvelîne (ilklere) uyup, onlar gibi güzel işler yapan diğer Muhacir ve Ensar, yahut kıyamete kadar onların yaptıkları işleri örnek alan ve onların izinden giden bütün iyiliksever müslümanlar ki, bu mânâya göre, "sabıkîn-i evvelîn" Muhâcirler'le Ensâr'ın bütünü demek olur. Önceki mânâ 'daki "min" min-i teb'îzıyye olduğuna göredir, bu ikinci mânâ da min-i be974]
Elmalılı, c. 4, s. 345-346
975] 48/Fetih, 18
- 218 -
KUR’AN KAVRAMLARI
yaniyye olduğuna göredir. Velhasıl sabıkin-i evvelin olan Muhacir ve Ensar'dan ibaret bütün Muhammed'in Ashabı ile onlara iyi gözle bakıp arkalarından giden, onları kendilerine örnek alan ve onlara uyanlar... Allah onlardan râzı, onlar da Allah'tan râzı olmuşlardır. Bu özellikleri taşıyanların hepsi "râzıyye" ve "merzıyye" mertebesini kazanmışlardır. Ve Allah, onlara öyle cennetler hazırlamıştır ki, altlarından ırmaklar akar durur. İbn Kesir kırâetinde bu âyet dahi, birçok yerdeki benzerleri gibi diye okunur. Ancak diğer kırâetlerde burada "min" yoktur. "Onlar, orada ebedi kalacaklar. Büyük kurtuluş da işte budur," bu demektir. Gerçek mü’minlerin ve Hz. Peygamber'in ashabını örnek alıp, izlerinden gidenlerin durumu böyledir. 976
Hadis-i Şeriflerde Cihad Kavramı
“Allah yolunda cihad ediniz. Çünkü Allah yolundaki cihad, Cennet kapılarından bir kapıdır ki, Allah onun sebebiyle (mücâhidi) hüzün ve kederden korur.” 977
“Müşriklere karşı mallarınızla, canlarınızla ve dillerinizle cihad edin.” 978
“Cihad kıyâmete kadar devam edecek bir farzdır” 979
“Bu din, dâima ayakta duracak, Kıyâmet kopuncaya kadar da mü’minlerden bir grup onun yolunda cihad edip savaşmaktan asla vazgeçmeyecektir.” 980
“Mekke’nin fethinden sonra artık hicret yoktur, fakat cihad ve niyet vardır...” 981
“İçinden samimi şekilde Allah yolunda cihad etmeyi temenni eden kimse, sonra ölse de, öldürülse de şehid sevabı kazanır.” 982
“Allah benden evvel hiç bir ümmete bir nebi göndermemiştir ki, ümmet içinde kendisine yardımcı olan havârîlere, yerleştirdiği geleneklere göre hareket eden arkadaşlara ve emirlerine itaat eden dostlara sahip olmamış olsun. Sonra bunları bir nesil takip eder. Onlar yapmadıklarını söyler, emredilmeyen işleri yaparlar. Bunlarla eli ile fiilen mücâdele eden mü’mindir, dili ile mücâdele eden mü’mindir, kalbi ile mücâhede eden mü’mindir. Bunun dışında kalanların hardal tanesi kadar da olsa imanları yoktur.” 983
“Şüphesiz ki mü’min kılıcı ve dili ile cihad eder.” 984
“Gerçek mücâhid, nefsiyle cihad edendir.” 985
“Zâlim bir hükümdar/yönetici karşısında hak ve adâleti açıkça söylemek, büyük bir cihaddır.” 986
“Kim Allah yolunda (cihad için) bir şey infak edip harcarsa, ona (verdiğinin) yedi yüz
976] Elmalılı, c. 4, s. 396-397
977] Ahmed bin Hanbel, V/214
978] Ebû Dâvud, Cihad 18, hadis no: 2504; Nesâî, Cihad 1, 2, 48
979] Ebû Davûd, Cihad, 33
980] Buhârî, Nafakaat 3; Müslim, İmâre 172; Ebû Dâvud, Sünne 16; Ahmed bin Hanbel, II/413, 467
981] Buhâri, Cihâd, 1
982] Tirmizî, Fezâilü’l-Cihad 21; Ebû Dâvud, Cihad 42; Nesâî, Cihad 25
983] Müslim, İman 20
984] Ahmed İbn Hanbel, VI/387
985] Tirmizî, Fezâilü’l-Cihad 2, hadis no: 1621
986] İbn Mâce, Fiten, hadis no: 4011; Tirmizî, hadis no: 2265
CİHAD
- 219 -
misli (ecir/sevap) verilir.” 987
“Bir kul Allah yolunda (cihadda iken) bir gün oruç tutarsa, bu oruç sebebiyle Cenâb-ı Hak onun yüzünü yetmiş senelik mesâfeden cehennem ateşinden uzaklaştırır.” 988
“Bir kimse Allah yolunda (cihadda iken) bir gün oruç tutarsa, Cenâb-ı Hak onunla cehennem arasında yerle gök genişliğinde bir hendek açar.” 989
Ebû Hüreyre (r.a.) şöyle dedi: “Rasûlullah (s.a.s.)’ın ashâbından bir kişi, içinde tatlı su gözesi bulunan bir dağ yolundan geçmişti. Burası çok hoşuna gitti ve: ‘Keşke insanlardan ayrılıp şu dağ kısığında otursam. Ama Rasûlullah (s.a.s.)’dan izin almadan bunu asla yapmam’ dedi. Sonra arzusunu Rasûlullah’a anlattı. Peygamberimiz: “Böyle bir şey yapma. Çünkü sizden birinizin Allah yolunda cihad etmesi/çalışıp gayret sarfetmesi, evinde oturup yetmiş sene namaz kılmasından daha fazîletlidir. Allah’ın sizi bağışlamasını ve cennete koymasını istemez misiniz? O halde Allah yolunda cihada çıkınız. Kim devenin sağılacağı kadar bir süre Allah yolunda cihad ederse, mutlaka cennete girer.” buyurdu.” 990
Rasûlullah (s.a.s.)’a: “Yâ Rasûlallah! Allah yolunda cihada denk hangi iş vardır?” denildi. “Ona denk bir iş bulamazsınız” buyurdu. İki veya üç defa aynı soruyu tekrarladılar; Rasûlullah (s.a.s.) her defasında “Ona denk bir iş bulamazsınız” cevabını tekrarladı. Daha sonra şöyle buyurdu: “Allah yolunda cihad eden kimsenin benzeri, gündüzleri oruç tutan, geceleri namaz kılan, Allah’ın âyetlerine hakkıyla itaat eden ve Allah yolunda cihad eden kimse, cepheden dönünceye kadar, namaza ve oruca hiçbir şekilde ara vermeyen kimsenin benzeridir.” 991 (Buhârî’nin rivâyeti şöyledir: Bu soru üzerine Rasûl-i Ekrem: “Cihada denk olacak bir iş bulamıyorum ki! Allah yolunda cihad eden kimse yola çıktığında, sende mescidine girip hiç ara vermeden namaz kılmaya, hiç iftar etmeden oruç tutmaya güç yetirebilir misin?” Soruyu soran kişi: ‘Buna kim güç yetirebilir ki?!” dedi. 992
“Müslümanlardan bir şahıs, deve sağılacak kadar bir süre Allah yolunda cihad ederse, cennet onun hakkı olur. Allah yolunda yaralanan veya bir sıkıntıya düşen kimse, kıyâmet gününde yaralandığı gün gibi kanlar içinde Allah’ın huzuruna gelir. Kanının rengi zâferân gibi kıpkırmızı, kokusu da misk kokusu gibidir.” 993
“Cennette yüz derece vardır ki, Allah onları, kendi yolunda cihad edenlere hazırlamıştır. Her derece arasında gökle yer arası kadar mesâfe bulunmaktadır.” 994
“Allah yolunda (cihad için) ayakları tozlanan kula cehennem ateşi dokunmaz.” 995
“Allah korkusundan ağlayan bir kimse, sağılan süt tekrar memeye girmedikçe cehenneme girmez. Allah yolundaki cihadın tozu ile cehennem dumanı bir kulun üzerinde
987] Tirmizî, Fezâilü’l-Cihad 4, hadis no: 1625; Nesâî, Cihad 45
988] Buhârî, Cihad 36; Müslim, Sıyâm 167-168; Ebû Dâvud, Cenâiz 3; Tirmizî, Fezâilü’l-Cihad 3; Nesâî, Sıyâm 44; İbn Mâce, Sıyâm 34
989] Tirmizî, Fezâilü’l-Cihad 3
990] Tirmizî, Fezâilu’l-Cihad 17
991] Buhârî, Cihad 1; Müslim, İmâre 110; Tirmizî, Fezâilu’l-Cihad 1; Nesâî, Cihad 17
992] Buhârî, Cihad 1
993] Ebû Dâvud, Cihad 40; Tirmizî, Fezâilu’l-Cihad 21; Nesâî, Cihad 25
994] Buhârî, Cihad 4, Tevhid 22; Nesâî, Cihad 18
995] Buhârî, Cihad 16; Tirmizî, Fezâilü’l-Cihad 7; Nesâî, Cihad 9
- 220 -
KUR’AN KAVRAMLARI
birleşmez.” 996
“İki göze cehennem ateşi dokunmaz: Allah korkusundan ağlayan göz ve Allah yolunda nöbet bekleyerek geceleyen göz.” 997
“Kim Allah yolunda cihada gidecek bir gâziyi donatır, cihad için gerekli olan ihtiyaçlarını karşılarsa, bizzat cihada gitmiş gibi sevap kazanır. Cihada giden gâzinin arkada bıraktığı âilesine güzelce bakıp onların ihtiyaçlarını karşılayan da bizzat cihad yapmış gibi sevap kazanır.” 998
“Kim Allah’a gerçekten iman ederek ve vaadine gönülden bağlanarak O’nun yolunda cihad etmek için at beslerse, o atın yediği, içtiği, gübresi ve bevli kıyâmet gününde o kimsenin sevapları arasında olacaktır.” 999
“Allah yolunda cihad edenler için Allah Taâlâ cennette yüz derece hazırlamıştır. Her derecenin arası yerle gök arası kadardır.” 1000
Ebû Zer (r.a.) şöyle dedi: “Yâ Rasûlallah! Hangi amel daha fazîletlidi?’ diye sordum. “Allah’a iman ve Allah yolunda cihad etmek” buyurdular.” 1001
Sahâbeden bir adam: “Yâ Rasûlallah! Seyahata çıkmam için bana izin ver” dedi. Bunun üzerine Nebî (s.a.s.): “Şüphesiz ki ümmetimin seyahati Azîz ve Celîl olan Allah yolunda cihada çıkmaktır” buyurdu. 1002
“Allah yolunda cihad ve Allah’a iman etmek, amellerin en fazîletlisidir...” 1003
Rasûlullah’a (s.a.s.) “Hangi amel daha fazîletlidir?” diye soruldu. “Allah’a ve Rasûlüne iman etmek” buyurdu. “Sonra hangisi?” denildi. “Allah yolunda cihad etmek” karşılığını verdi. “Bundan sonra hangisi?” denilince: “Allah katında makbul olan hactır” buyurdular. 1004
İbn Mes’ûd (r.a.) şöyle dedi: “Yâ Rasûlallah! Hangi amel Allah’a daha sevimlidir?” dedim, “Vaktinde kılınan namaz” buyurdu. “Sonra hangisidir?” diye sordum, “Ana babaya iyilik etmek” diye cevap verdi. “Ondan sonra hangisidir?” dedim, “Allah yolunda cihad etmek” buyurdular. 1005
Bir adam Rasûlullah (s.a.s.)’e gelerek: “İnsanların hangisi daha üstündür?” diye sordu. Peygamberimiz: “Allah yolunda canıyla ve malıyla cihad eden kimse” buyurdu. Adam: “Sonra kimdir?” diye sordu. Efendimiz: “Bir vâdiye çekilip Allah’a ibâdet eden ve insanları şerrinden uzak tutan kimse” buyurdu. 1006
996] Tirmizî, Fezâilü’l-Cihad 8, Zühd 8; Nesâî, Cihad 8
997] Tirmizî, Fezâilü’l-Cihad 12
998] Buhârî, Cihad 38; Müslim, İmâre 135-136; Ebû Dâvud, Cihad 20; Tirmizî, Fezâilü’l-Cihad 6; Nesâî, Cihad 44
999] Buhârî, Cihad 45; Nesâî, Hayl 11
1000] Buhârî, Cihâd 4, Tevhîd 22; Nesâî, Cihâd 18
1001] Buhârî, Itk 2; Keffârât 6; Müslim, İman 136; İbn Mâce, Itk 4
1002] Ebû Dâvûd, Cihâd 6
1003] Müslim, İmâre 117; Tirmizî, Cihad 32
1004] Buhârî, İman 18, Hac 4, Tevhid 47; Müslim, İman 135; Tirmizî, Fezâilu’l-Cihad 22; Nesâî, Hac 4, Cihad 17
1005] Buhârî, Mevâkît 5, Cihâd 1, Edeb 1, Tevhîd 48; Müslim, Îmân 137-139; Tirmizî, Salât 14, Birr 2; Nesâî, Mevâkît 51
1006] Buhârî, Cihad 2, Rikak 34; Müslim, İmâre 122-123, 127; Ebû Dâvud, Cihad 5; Tirmizî, Fezâilu’l-Cihad 24; Nesâî, Cihad 7, Zekât 74; İbn Mâce, Fiten 13
CİHAD
- 221 -
“Allah yolunda malını harcayana, harcadığının yedi yüz misli ecir verilir.” 1007
“İşin başı İslâm, direği namaz, zirvesi cihaddır.” 1008
“Kim Allah yolunda cihad etmeden ve cihadı arzu etmeden, bunu konuşmadan ölürse, münâfıklığın bir bölümü üzerinde (münâfıkların bir grubundanmış gibi) ölür.” 1009
“Siz cihadı terkederseniz; Allah üzerinize bir zillet/aşağılık verir ki, (tam bir iman ve cihad arzusuyla) dininize dönünceye kadar o zilleti üzerinizden kaldırmaz.” 1010
“Fâizi yemek için hileli yollara saptığınız, öküzlerin kuyruklarına yapışıp ziraatla geçindiğiniz ve cihadı terk ettiğiniz zaman Allah üzerinize zilleti (aşağılanma, horlanma, zaafa düşmeyi) Musallat kılar ve dininize dönmedikçe onu üzerinizden sıyırmaz.” 1011
“Onlara karşı bizzat mücâdele eden mü’mindir. Onlara karşı diliyle mücâdele eden mü’mindir. Onlara karşı kalbiyle (nefret duyup) mücâdele eden mü’mindir. Kalp ile mücâdelenin ötesinde (cihadı terk edenlerin) hardal tanesi kadar imanı yoktur.” 1012
“Allah yolunda bir gün hudut nöbeti tutmak (ribât) dünyadan ve dünya üzerindeki şeylerden daha hayırlıdır. Sizden birinizin kamçısının cennetteki yeri, dünyadan ve dünya üzerindeki şeylerden daha hayırlıdır. Kulun Allah Teâlâ’nın yolunda akşamleyin veya sabah erken vakitteki yürüyüşü de dünyadan ve dünya üzerindeki şeylerden daha hayırlıdır.” 1013
“Bir gün ve bir gece ribât (düşman karşısında cihad halinde durma; hudut nöbeti tutmak), gündüzü oruçlu gecesi ibâdetli geçirilen bir aydan daha hayırlıdır. Şâyet kişi bu nöbet esnâsında vazife başında ölürse, yapmakta olduğu işin ecri ve sevâbı kıyâmete kadar devam eder, şehid olarak rızkı da devam eder ve kabirdeki sorgu meleklerinden güven içinde olur.” 1014
“Hudutta Allah yolunda nöbet tutanlar (murâbıtlar) dışında ölenin ameli sona erdirilir. Hudutta nöbet tutarken ölenin yaptığı işlerin sevâbı kıyâmet gününe kadar artarak devam eder, kabirdeki imtihanda da güvenlik içinde olur.” 1015
“Allah yolunda ribât (düşman karşısında cihad halinde durmak; hudutta bir gün nöbet tutmak) başka yerlerde bin gün nöbet tutmaktan daha hayırlıdır.” 1016
“Allah yolunda (cihad için) yapılan bir sabah ve akşam yürüyüşü, hiç şüphesiz dünyadan ve dünya varlıklarından daha hayırlıdır.” 1017
Rasûlullah’ın (s.a.s.) ashâbından bir kişi, içinde tatlı su gözesi bulunan bir dağ
1007] Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 4; Nesâî, Cihâd 45
1008] Tirmizî, İman 8; İbn Mâce, Fiten 12
1009] Müslim, İmâre 158; Ebû Dâvud, Cihad 17; Nesâî, Cihad 2; Dârimî, Cihad 25; Ahmed bin Hanbel, II/374
1010] Bülûğu’l-Merâm, Bâbu’r Ribâ, hadis no: 11
1011] Ebû Dâvud, Büyû' 54
1012] Müslim, İman 80; Ahmed bin Hanbel, I/458
1013] Buhârî, Cihad 6, 43, Bed’ü’l-Halk 8, Rikak 2; Müslim, İmâre 113-114; Tirmizî, Fezâilu’l-Cihad 17, 25, Tefsîru Sûre (3) 22; İbn Mâce, Zühd 39
1014] Müslim, İmâre 163; Tirmizî, Fezâilu’l-Cihad 2; Nesâî, Cihad 39; İbn Mâce, Cihad 7
1015] Ebû Dâvud, Cihad 15; Tirmizî, Fezâilu’l-Cihad 2
1016] Tirmizî, Fezâilu’l-Cihad 26; Nesâî, Cihad 39
1017] Buhârî, Cihad 5, Rikak 2; Müslim, İmâre 112-115; Tirmizî, Fezâilu’l-Cihad 17, 26; Nesâî, Cihad 11, 12
- 222 -
KUR’AN KAVRAMLARI
yolundan geçmişti. Burası çok hoşuna gitti ve: “Keşke insanlardan ayrılıp şu dağ kısığında otursam. Ama Rasûlullah’dan (s.a.s.) izin almadan bunu asla yapmam, dedi. Sonra arzusunu Rasûlullah’a (s.a.s.) anlattı. Peygamberimiz: “Böyle bir şey yapma. Çünkü sizden birinizin Allah yolunda çalışıp gayret sarfetmesi, evinde oturup yetmiş sene namaz kılmasından daha faziletlidir. Allah’ın sizi bağışlamasını ve cennete koymasını istemez misiniz? O halde Allah yolunda cihada çıkınız. Kim devenin sağılacağı kadar bir süre Allah yolunda cihad ederse, mutlaka cennete girer” buyurdu. 1018
Rasûl-i Ekrem Efendimiz’e: “Yâ Rasûlallah! Allah yolunda cihada denk hangi iş vardır?”
“Ona denk bir iş bulamazsınız” buyurdu. İki veya üç defa aynı soruyu tekrarladılar; Rasûlullah (s.a.s.) de her defasında “Ona denk bir iş bulamazsınız” cevabını tekrarladı. Daha sonra şöyle buyurdu: “Allah yolunda cihad eden kimsenin benzeri, gündüzleri oruç tutan, geceleri namaz kılan, Allah’ın âyetlerine hakkıyla itâat eden ve Allah yolunda cihad eden kimse, cepheden dönünceye kadar, namaza ve oruca hiç bir şekilde ara vermeyen kimsenin benzeridir. “ 1019 Buhârî’nin rivâyeti şöyledir: Bir adam: “Yâ Rasûlallah! Bana cihada denk bir iş gösterseniz?” dedi. Rasûl-i Ekrem: “Cihada denk olacak bir iş bulamıyorum ki” buyurdu; sonra da şöyle devam etti: “Allah yolunda cihad eden kimse yola çıktığında, sen de mescidine girip hiç ara vermeden namaz kılmaya, hiç iftar etmeden oruç tutmaya güç yetirebilir misin?” Soruyu soran kişi: “Buna kim güç yetirebilir ki?” dedi. 1020
“Rab olarak Allah’a, din olarak İslâm’a, resûl olarak Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem’e inanıp râzı olan kimse cenneti hak eder. “ Rasûlullah’ın bu sözü Ebû Saîd’in çok hoşuna gitti ve: “Yâ Rasûlallah! Bu sözü bana tekrarlasanız” dedi. Peygamber Efendimiz sözünü tekrarladı; sonra da şöyle buyurdu: “Bir başka haslet daha vardır ki, onun sâyesinde Allah kulunu cennette yüz derece yükseltir. Her bir derecenin arası da yerle gök arası kadardır.” Ebû Saîd: “O haslet nedir, yâ Rasûlallah?” diye sordu. Hz. Peygamber: “Allah yolunda cihad, Allah yolunda cihaddır” buyurdu. 1021
“Bir gün ve bir gece hudut nöbeti tutmak, gündüzü oruçlu gecesi ibadetli geçirilen bir aydan daha hayırlıdır. Şâyet kişi bu nöbet esnasında vazife başında iken ölürse, yapmakta olduğu işin ecri ve sevabı kıyamete kadar devam eder, şehid olarak rızkı da devam eder ve kabirdeki sorgu meleklerinden güven içinde olur.” 1022
“Hudutta Allah yolunda nöbet tutanlar dışında her ölenin ameli sona erdirilir. Hudutta nöbet tutarken ölenin yaptığı işlerin sevabı kıyamet gününe kadar artarak devam eder, kabirdeki imtihanda da güvenlik içinde olur.” 1023
“Allah yolunda hudutta bir gün nöbet tutmak, başka yerlerde bin gün nöbet tutmaktan daha hayırlıdır.” 1024
“Allah Teâlâ kendi yolunda cihada çıkan kimseye, onu sadece benim yolumda cihad, bana îman, benim resullerimi tasdîk yola çıkarmıştır, buyurarak kefil olur. Allah, o kimseyi
1018] Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 17
1019] Buhârî, Cihâd 1; Müslim, İmâre 110; Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 1; Nesâî, Cihâd 17
1020] Buhârî, Cihâd 1
1021] Müslim, İmâre 116; Nesâî, Cihâd 18
1022] Müslim, İmâre 163; Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 2; Nesâî, Cihâd 39; İbn Mâce, Cihâd 7
1023] Ebû Dâvûd, Cihâd 15; Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 2
1024] Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 26; Nesâî, Cihâd 39
CİHAD
- 223 -
şehid olursa cennete koymaya, gâzi olursa manevî ecre ve dünyalık ganimete kavuşmuş olarak, evine döndürmeye kefil olmuştur. Muhammed’in canını kudretiyle elinde tutan Allah’a yemin ederim ki, Allah yolunda açılan bir yara, kıyamet gününde açıldığı gündeki şekliyle gelir: Rengi kan rengi, kokusu misk kokusudur. Muhammed’in canını kudretiyle elinde tutan Allah’a yemin ederim ki, eğer müslümanlara zor gelmeseydi, Allah yolunda cihada çıkan hiçbir seriyyenin arkasında asla oturup kalmazdım. Fakat maddî güç bulamıyorum ki onları sevkedeyim, onlar da bu gücü bulamıyorlar. Benden ayrılıp geride kalmak ise onlara zor geliyor. Muhammed’in canını elinde tutan Allah’a yemin ederim ki, Allah yolunda cihad edip öldürülmeyi, sonra cihad edip yine öldürülmeyi, sonra tekrar cihad edip tekrar öldürülmeyi çok arzu ederdim.” 1025
“Allah korkusundan ağlayan bir kimse, sağılan süt tekrar memeye girmedikçe cehenneme girmez. Allah yolundaki cihadın tozu ile cehennem dumanı bir kulun üzerinde birleşmez.” 1026
“İki göze cehennem ateşi dokunmaz: Allah korkusundan ağlayan göz ve Allah yolunda nöbet bekleyerek geceleyen göz.” 1027
“Bir kul Allah yolunda (cihad ederken) bir gün oruç tutarsa, bu oruç sebebiyle Cenâb–ı Hak onun yüzünü yetmiş senelik mesâfeden cehennem ateşinden uzaklaştırır.” 1028
“Bir kimse Allah yolunda (cihad ederken) bir gün oruç tutarsa, Cenâb–ı Hak onunla cehennem arasında yerle gök genişliğinde bir hendek açar.” 1029
“Allah Teâlâ, kendi yolunda cihada çıkan kimseye, ‘onu sadece Benim yolumda cihad, Bana iman, Benim Rasûllerimi tasdik yola çıkarmıştır’ buyurarak kefil olur. Allah, o kimseyi şehid olursa cennete koymaya, gâzi olursa mânevî ecre ve dünyalık ganimete kavuşmuş olarak evine döndürmeye kefil olmuştur. Muhammed’in canını kudretiyle elinde tutan Allah’a yemin ederim ki, Allah yolunda açılan bir yara, kıyâmet gününde açıldığı gündeki şekliyle gelir: Rengi kan rengi, kokusu misk kokusudur. Muhammed’in canını kudretiyle elinde tutan Allah’a yemin ederim ki, eğer müslümanlara zor gelmeseydi, Allah yolunda cihada çıkan hiçbir seriyyenin arkasında asla oturup kalmazdım. Fakat maddî güç bulamıyorum ki onları sevkedeyim; onlar kendileri de bu gücü bulamıyorlar. Benden ayrılıp geride kalmak ise onlara zor geliyor. Muhammed’in canını elinde tutan Allah’a yemin ederim ki, Allah yolunda cihad edip öldürülmeyi, sonra cihad edip yine öldürülmeyi, sonra tekrar cihad edip tekrar öldürülmeyi çok arzu ederdim.” 1030
“Bir kimse gazâ (Allah için savaş) yapmadan ve gönlünde gazâ etme arzusu taşımadan ölürse, nifaktan bir şûbe üzere (bir tür nifak üzere) ölür.” 1031
“Harp hiledir.” 1032
“Allah’ın adıyla gazâ edin, Allah yolunda gazâ edin, Allah’a küfredeni (Allah’ı inkâr
1025] Müslim, İmâre 103; Buhârî, Cihâd 7 (Hadisin kısa bir bölümü); Nesâî, Îmân 24
1026] Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 8; Tirmizî, Zühd 8; Nesâî, Cihâd 8
1027] Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 12
1028] Buhârî, Cihâd 36; Müslim, Sıyâm 167-168; Ebû Dâvûd, Cenâiz 3; Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 3; Nesâî, Sıyâm 44; İbn Mâce, Sıyâm 34
1029] Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 3
1030] Müslim, İmâre 103; Buhârî, Cihad 7 (Hadisin bir bölümü); Nesâî, İman 24
1031] Müslim, İmâre 158; Ebû Dâvud, Cihad 1; Nesâî, Cihad 2; Dârimî, Cihad 25; Ahmed bin Hanbel, II/374
1032] Buhârî, Cihad 157; Müslim, Cihad 18-19; Ebû Dâvud, Cihad 92; Tirmizî, Cihad 5; İbn Mâce, Cihad 28
- 224 -
KUR’AN KAVRAMLARI
edeni) öldürün; savaşın, ahdinizi bozmayın, ganimet malına hıyânet etmeyin; kulak, burun ve pak kesmeyin; çocukları öldürmeyin.” 1033
“Rasûlullah (s.a.s.) kadınları ve çocukları öldürmekten nehyetti.” 1034
Rasûlullah (s.a.s.) düşmanla karşılaştığı günlerden birinde güneş batıya meyledinceye kadar bekledi. Sonra ashâbın arasında ayağa kalktı ve şöyle buyurdu: “Ey müslümanlar! Düşmanla karşılaşmayı temennî etmeyin; Allah’tan âfiyet dileyin. Fakat düşmanla karşılaşınca da sabredin. Bilin ki cennet kılıçların gölgesi altındadır.” Sonra, Allah’a şöyle duâ etti: “Ey Kur’an’ı indiren, bulutları gökyüzünde gezdiren ve düşman saflarını darmadağın eden Allah’ım! Şu düşmanları perişan et ve bizi onlara karşı muzaffer kıl.” 1035
“İnsanlar ‘Allah’tan başka ilâh yoktur, Muhammed O’nun rasûlüdür’ deyinceye kadar kendileriyle savaşmaya emrolundum. Ne zaman bunu söylerlerse kanlarını ve mallarını benden korumuş olurlar. Ancak dinî cezalar müstesnâ; iç yüzlerinin muhasebesi ise Allah’a aittir.” 1036
Peygamber (s.a.s.)’e bir kimse geldi de: “Bir kısım insanlar, ganîmet malı için savaşır, bazı kimseler de insanlar arasında adının söylenip övülmesi için savaşır, bazıları da (yiğitlikteki) mevkii, derecesi görülsün diye cihad eder. Kimileri de ırkının üstünlüğünü göstermek için veya gazabından dolayı savaşır. Şimdi, Allah yolunda cihad eden kimdir?” diye sordu. Peygamber (s.a.s.) de: “Kim, Allah’ın kelimesi (dini, dâvâsı) daha yüce olsun diye savaşırsa, işte o, Allah yolundadır” buyurdu. 1037
“Düşmanlarınız için elinizden geldiği, gücünüzün yettiği kadar kuvvet hazırlayın. Dikkat edin! Kuvvet atmaktır; kuvvet atmaktır; kuvvet atmaktır.” 1038
“Kim atıcılık öğrenir de sonra onu terkederse Bizden değildir (veya muhakkak isyan etmiştir).” 1039
“Allah Teâlâ bir ok sebebiyle üç kimseyi cennete koyar: Hayır ve sevap umarak o oku yapan sanatkârı, bu oku Allah yolunda atanı, oku atana yardımcı olanı. Atılıcılık ve binicilik öğrenin. Atıcılık öğrenmeniz binicilik öğrenmenizden Bana göre daha sevimlidir. Kim kendisine atıcılık öğretildikten sonra ondan yüzçevirirse, Allah’ın Allah’ın kendisine ihsan ettiği nimete karşı şükrünü terketmiş veya küfrân-ı nimet etmiş olur.” 1040
“Kim Allah yolunda bir ok atarsa, onun bu hareketi bir köleyi âzâd etme sevabına denktir.” 1041
“Allah’ın ismiyle, Allah(‘ın yardımıy)la, Rasûlullah’ın sünneti üzerine gidin. İhtiyarları, çocukları, küçükleri ve kadınları öldürmeyin. Ganîmet malına hıyânet etmeyin, ganîmeti bir araya toplayın, ıslah edin (ifsâd etmeyin; işlerinizi düzeltin) ve iyilik yapın. ‘İhsân (iyilik
1033] Ebû Dâvud, Cihad 82; Tirmizî, Diyât 14, Siyer 47, Fezâilu'l-Kur'an 17; İbn Mâce, Cihad 38
1034] Buhârî, Cihad 147; Müslim, Cihad, 25-26; Tirmizî, Siyer 19; İbn Mâce, Cihad 30
1035] Buhârî, Cihad 112; Müslim, Cihad 20; Ebû Dâvud, Cihad 89
1036] Buhâri, Cihad 102, İman 17; Müslim, İman 8; Ebû Dâvud, Cihad 104; Tirmizî, Tefsir 78; Nesâî, Zekât 3; İbn Mâce, Fiten 1; Dârimî, Siyer 10
1037] Buhârî, Cihad 15, İlim 45, Humus 10, Tevhid, 28; Müslim, İmâre 149-151; Ebû Dâvud, Cihad 24; Tirmizî, Fezâilü’l-Cihad 16; Nesâî, Cihad 21; İbn Mâce, Cihad 13
1038] Müslim, İmâre 167; Ebû Dâvud, Cihad 23; Tirmizî Tefsîru Sûre (8) 5; İbn Mâce, Cihad 19
1039] Müslim, İmâre 169; Ebû Dâvud, Cihad 23; Nesâî, Hayl 8; İbn Mâce, Cihad 19
1040] Ebû Dâvud, Cihad 23; Tirmizî, Fezâilü’l-Cihad 11; Nesâî, Hayl 8
1041] Tirmizî, Fezâilü’l-Cihad 11; Ebû Dâvud, Itk 14; Nesâî, Cihad 26; İbn Mâce, Cihad 19
CİHAD
- 225 -
ve güzellik) edin. Şüphesiz Allah iyilik yapanları sever.” 1042
“Bir kavim, zayıf ve yoksuldular, kuvvette ve sayıda güçlü olanlar onlarla savaştı. Allah Teâlâ, o zayıfları onlara gâlip kıldı. Onlar da düşmanlarına (kötülük) kastederek onları (büyük zorluklarda) kullandılar ve onlara Musallat oldular. Böyle Allah Teâlâ’ya kavuşacakları güne kadar Allah’ı kendilerine gazap ettirdiler/kızdırdılar.” 1043
“Allah yolunda yaralanan bir kimse, kıyâmet gününde yarasından kan akarak Allah’ın huzuruna gelir. Renk, kan rengi; koku ise misk kokusudur.” 1044
“Cennet kapıları, şüphesiz kılıçların gölgeleri altındadır.” Rasûlullah’ın bu sözünü duyan bir mücâhid, kılıcının kınını kırıp attı. Sonra elinde kılıcıyla düşmanın üzerine yürüdü ve ölünceye kadar düşmanla savaştı. 1045
“Kim Allah’ın adını, hükmünü yüceltmek, her şeyin üstüne çıkarmak için savaşırsa, o Allah yolundadır.” 1046
“Allah Teâlâ’dan bütün kalbiyle şehidlik dileyen bir kimse, yatağında ölse bile, Allah onu şehidlik mertebesine ulaştırır.” 1047
“Şehidliği gönülden arzu eden bir kimse, şehid olmasa bile sevabına nâil olur.” 1048
Tepeden tırnağa silâhlı bir adam Nebî’ye (s.a.s.) geldi ve: “Yâ Rasûlallah! Sizinle birlikte önce savaşa mı katılayım, yoksa müslüman mı olayım?” dedi. Rasûl-i Ekrem: “Önce müslüman ol, sonra savaş” buyurdu. Bunun üzerine adam müslüman oldu, sonra savaştı ve neticede şehid oldu. Rasûlullah (s.a.s.) buyurdu ki: “Az çalıştı, çok kazandı.” 1049
İmran’ın babası Eslem’den (r.a.) rivâyet edilmiştir: O dedi ki: “Biz (orayı feth etme kastıyla, savaş için) Kostantîniyye’de (İstanbul’da) bulunuyorduk. Mısır ehlinin başında, Ukbe İbn Âmir, Şam ehlinin başında da Fudâle İbn Ubeyd bulunuyordu. Rumlardan büyük bir saf, karşımıza çıkınca, biz de onlara karşı saf tuttuk. O anda müslümanlardan bir kişi, onlara açıkça hamlede bulunarak aralarına daldı, o zaman insanlar, bu zat hakkında: “Sübhânallah! Kendini tehlikeye atıyor” diye bağırdılar. Bunun üzerine Ebû Eyyub el-Ensârî kalkarak: “Ey insanlar! Siz bu âyeti, yani “Kendinizi ellerinizle tehlikeye atmayın” 1050 âyetini böyle te’vil ediyorsunuz ama, aslında bu âyet, biz Ensâr cemaati hakkında nâzil olmuştur. Şöyle ki: Allah Teâlâ, dinini aziz edip İslâm’ın yardımcıları çoğalınca; Rasûlullah’ın (s.a.s.) haberi olmadan biz kendi aramızda: “Aile fertlerimizi ve mallarımızı terk ederek bu İslâm dininin yücelmesi için bu zamana kadar çalıştık; tâ ki İslâm yayıldı, Allah Teâlâ, Peygamberine yardım etti, şimdi ailemize ve mallarımıza dönüp onların arasında bulunarak zâyi olan şeylerimizi düzeltsek!” dedik. Bunun üzerine Allah Teâlâ, Peygamberine bu âyeti inzâl buyurarak bizim sözlerimizi reddetti. O hal1042]
Ebû Dâvud, Cihad 82, hadis no: 2614
1043] Ahmed bin Hanbel, V/407
1044] Buhârî, Cihad 10, Zebâih 31; Müslim, İmâre 105; Tirmizî, Fezâilu’l-Cihad21; Nesâî, Cihad 27
1045] Müslim, İmâre 146; Tirmizî, Fezâilu’l-Cihad 23
1046] Buhârî, İlim 45, 1/42, Cihad 15, 4/24; Müslim, İmâre 149-150, hadis no: 1904, 3/1512; İbn Mâce, Cihad 13, hadis no: 2783, 1/931; Ahmed bin Hanbel, 4/392, 397, 402, 405, 417
1047] Müslim, İmâre 157; Nesâî, Cihad 36; İbn Mâce, Cihad 15
1048] Müslim, İmâre 156
1049] Buhârî, Cihad 13; Müslim, İmâre 144
1050] 2/Bakara, 195
- 226 -
KUR’AN KAVRAMLARI
de, âyette geçen “tehlike”den maksadın, “cihadı bırakıp mallarımızla uğraşmamız” olduğu meydana çıktı.” 1051
“Cennete giren hiçbir kimse, yeryüzündeki her şey kendisinin olsa bile dünyaya geri dönmeyi arzu etmez. Sadece şehid, gördüğü aşırı itibar ve ikram sebebiyle tekrar dünyaya dönmeyi ve on defa şehid olmayı ister.” 1052
“Cihada çıkan bir birlik veya seriyye savaşır, ganimet alır ve ölümden kurtulursa, ecirlerinin üçte ikisini önceden peşinen almış olurlar. Bir birlik veya seriyye cihada çıkar, ganimet elde edemez, şehid olur veya yaralı dönerlerse onların ecirleri âhirette tam olarak verilir.” 1053
“Şehidin kul borcu dışındaki bütün günahlarını Allah bağışlar.” 1054
“Bu gece rüyamda iki adam gördüm. Yanıma gelip beni bir ağaca çıkardılar; sonra da bir eve götürdüler. O ev, şimdiye kadar benzerini görmediğim güzellik ve değerde idi. Sonra o iki kişi bana: ‘Bu eşsiz ev, şehidler sarayıdır’ dedi.” 1055
“Sizden biriniz karıncanın ısırmasından ne kadar acı duyarsa, şehid olan kimse de ölümden ancak o kadar acı duyar.” 1056
Abdullah bin Amr ibn Harâm el-Ensârî, Uhud şehidlerindendir. Oğlu Câbir şöyle diyor: Babam öldürüldüğü zaman ağlamaya başladım, yüzündeki örtüyü açıp açıp ağlıyordum. Rasûlullah’ın ashâbı beni bırakmak istemiyorlar, fakat Rasûlullah bana engel olmuyordu. Sonra buyurdu ki: “Ağlasan da, ağlamasan da fark etmezdi. O (baban) kaldırılıp defn olununcaya kadar melekler kanatlarıyla ona gölge yapıyorlardı.” 1057
Câbir İbn Abdullah (r.a.) şöyle dedi: “Babamın müsle yapılmış cesedi getirilip Nebî (s.a.s.)’nin önüne konuldu. Yüzünü açmak üzere gittim, fakat oradaki topluluk bana engel oldu. Bunun üzerine Nebî (s.a.s.) şöyle buyurdu: “Melekler ara vermeksizin onu kanatlarıyla gölgeliyorlar.” 1058
“Kardeşleriniz Uhud’da vurulunca Allah, onların ruhlarını yeşil kuşların içine (şekline) koydu. Cennetin ırmaklarına gelir, meyvelerinden yer, Arşın gölgesindeki altın kandillere gelip konarlar. Yediklerinin ve içtiklerinin güzelliğini görünce; ‘Keşke kardeşlerimiz, Allah’ın bize ne yaptığını (ne ikramlarda bulunduğunu) bilseler de savaştan geri kalmasalar!’ dediler. Yüce Allah: ‘Ben sizin bu arzunuzu onlara duyururum’ buyurdu ve bu âyetleri 1059 indirdi.” 1060
Enes (r.a.)’den rivâyet edildiğine göre, Ümmü Hârise İbn Sürâka diye bilinen Ümmü Rübeyyi’ binti Berâ, Nebî’ye (s.a.s.) geldi ve: “Yâ Rasûlallah! Bana
1051] Tirmizî, Tefsîr-i Sûre 2/19; Ebû Dâvud, Cihad 22
1052] Buhârî, Cihad 21; Müslim, İmâre 109; Tirmizî, Fezâilu’l-Cihad 13, 25
1053] Müslim, İmâre 154; Ebû Dâvud, Cihad12; Nesâî, Cihad 15; İbn Mâce, Cihad 13
1054] Müslim, İmâre 119
1055] Buhârî, Cihad 4, Cenâiz 93
1056] Tirmizî, Fezâilu’l-Cihad 26; Nesâî, Cihad 35; İbn Mâce, Cihad 16
1057] Buhârî, Cenâiz 34, Cihad 2; Müslim, Fezâil 26, hadis 129, 130
1058] Buhârî, Cenâiz 3, 35, Cihad 20, Meğâzi, 26; Müslim, Fezâilu’s-Sahâbe 129-130; Nesâî, Cenâiz 12, 13
1059] 3/Âl-i İmrân, 169-171
1060] Ebû Dâvud, Cihad, bâb fî Fadli'ş-şehâdeh
CİHAD
- 227 -
Hârise’den haber verir misiniz? Eğer cennette ise sabredeceğim; böyle değilse ona ağlamaya çalışacağım” dedi. Hârise, Bedir savaşında şehid olmuştu. Peygamber Efendimiz şöyle buyurdu: “Ey Ümmü Hârise! Şüphesiz cennetin içinde cennetler vardır; senin oğlun bunların en yücesi olan Firdevs cennetindedir.” 1061
“İki duâ reddolunmaz veya pek nâdir reddolunur. Bunlar; ezan okunurken yapılan duâ ile savaş ânında düşmanla boğaz boğaza gelindiği sırada yapılan duâdır.” 1062
Ebû Katâde (r.a.) anlatıyor: Rasûlullah (s.a.s.) ashâb arasında ayağa kalktı ve “Allah yolunda cihad ve Allah’a iman etmek, amellerin en fazîletlisidir” diye hatırlattı. Bunun üzerine bir adam ayağa kalkıp: “Yâ Rasûlallah! Şâyet Allah yolunda öldürülürsem, bu benim günahlarıma keffâret olur mu?” diye sordu. Rasûlallah (s.a.s.) ona: “Evet, şâyet sen sabrederek ecrini de sadece Allah’tan bekleyerek cepheden kaçmaksızın düşmana karşı koyup Allah yolunda öldürülürsen, günahlarına keffâret olur” buyurdu. Sonra Rasûlullah (s.a.s.): “Nasıl demiştin?” diye sordu. Adam: “Şâyet ben Allah yolunda öldürülürsem günahlarıma keffâret olur mu?” diye sözünü tekrarladı. Rasûlullah (s.a.s.) ona: “Evet, şâyet sen sabrederek ecrini sadece Allah’tan bekleyerek cepheden kaçmaksızın düşmana karşı koyup Allah yolunda öldürülürsen, günahlarına keffâret olur. Ancak, borçların bunun dışındadır. Bunu bana Cibrîl söyledi” buyurdu. 1063
Câbir’den (r.a.): Bir adam: “Yâ Rasûlallah! Eğer Allah yolunda öldürülürsem ben nerede olacağım?” dedi. Rasûl-i Ekrem: “Cennette!” diye cevap verdi. Bunun üzerine adam elinde bulunan hurmaları attı, sonra düşmanla savaştı ve neticede şehid düştü. 1064
Enes (r.a.) şöyle dedi: Rasûlullah (s.a.s.) ile ashâbı yola çıktı ve müşriklerden önce Bedir’e vardılar. Müşrikler de geldiler. Rasûlullah (s.a.s.) şöyle buyurdu: “Sizden hiçbiriniz, ben başında olmadıkça herhangi bir şey yapmasın!” Sonra müşrikler yaklaştı. Bunun üzerine Rasûlullah (s.a.s.): “Genişliği göklerle yer arası kadar olan cennete girmek üzere ayağa kalkınız!” buyurdu. Enes der ki: Ensar’dan Umeyr İbn Hümâm (r.a.): “Yâ Rasûlallah! Genişliği göklerle yer arası kadar olan cennet mi?” diye sordu. Peygamberimiz: “Evet” dedi. Umeyr: “Ne iyi, ne âlâ!” dedi. Rasûlullah (s.a.s.): “Niye öyle söyledin?” diye sordu. Umeyr: “Allah’a yemin ederim ki yâ Rasûlallah, cennet ehlinden olmayı istediğim için öyle söyledim, başka maksadım yok” dedi. Rasûl-i Ekrem: “Şüphesiz sen cennetliksin!” buyurdu. Umeyr, bu söz üzerine torbasından birkaç hurma çıkartıp onları yemeye başladı. Sonra: “Eğer şu hurmalarımı yiyinceye kadar yaşarsam, bu gerçekten uzun bir hayattır” diyerek elindeki hurmaları attı; sonra şehid oluncaya kadar müşriklerle savaştı. 1065
Enes (r.a.) dedi ki: Birtakım kimseler Peygamber (s.a.s.)’e gelerek, “bize Kur’an’ı ve Sünneti öğretecek insanlar gönderseniz” dediler. Rasûl-i Ekrem, içlerinde dayım Harâm’ın da bulunduğu, ensârdan kendilerine kurrâ denilen yetmiş kişiyi onlara gönderdi. Bunlar Kur’an okuyor, geceleri onu aralarında müzâkere edip öğreniyorlardı. Gündüzleri ise su getirip mescide koyuyorlar, odun toplayıp onu satıyor, bedeliyle de Suffe ehline ve fakirlere yiyecek satın alıyorlardı. İşte
1061] Buhârî, Cihad 14, Meğâzi 9, Rikak 51; Tirmizî, Tefsiru sûre 23
1062] Ebû Dâvud, Cihad 39
1063] Müslim, İmâre 117; Tirmizî, Cihad 32
1064] Müslim, İmâre, 143; Buhârî, Meğâzî, 17; nesâî, Cihad 31
1065] Müslim, İmâre 145; Ahmed bin Hanbel, Müsned 3/137
- 228 -
KUR’AN KAVRAMLARI
Nebî (s.a.s.) onlara bu kişileri göndermişti. Fakat gidecekleri yere varmadan önlerine çıktılar ve onları öldürdüler. Onlar (öldürülmeden önce): “Allah’ım! Bizim haberimizi Peygamberimiz’e ulaştır. Bizler Sana kavuştuk ve Senden râzı olduk; Sen de bizden râzı oldun” dediler. Bir adam, yaklaşıp Enes’in dayısı Harâm’a mızrağını sapladı, hatta vücudunun bir tarafından öbür tarafına geçirdi. Bunun üzerine Harâm: “Kâbe’nin Rabbine yemin ederim ki, cenneti kazandım gitti” dedi. Bu olay üzerine Rasûlullah (s.a.s.): “Şüphesiz ki din kardeşleriniz öldürüldüler. Onlar hem de şöyle dediler: ‘Allah’ım! Bizim haberimizi Peygamberimiz’e ulaştır. Bizler Sana kavuştuk ve Senden râzı olduk; Sen de bizden râzı oldun!” buyurdu. 1066
Enes (r.a.) şöyle dedi: Amcam Enes İbn Nadr (r.a.) Bedir savaşına katılmamıştı. Bu ona çok ağır geldi. Bu sebeple: “Yâ Rasûlallah! Müşriklerle yaptığın ilk savaşta bulunamadım. Eğer Allah Teâlâ müşriklerle yapılacak bir savaşta beni bulundurursa, neler yapacağımı muhakkak Allah görür” dedi. Uhud savaşında müslüman safları dağılınca, Enes İbn Nadr arkadaşlarını kastederek, “Rabbim, bunların yaptıklarından dolayı özür beyan ederim” dedi. Müşrikleri kastederek de, “bunların yaptıklarından da uzak olduğumu arzederim” deyip ilerledi. Derken Sa’d İbn Muâz ile karşılaştı ve “Ey Sa’d İbn Muâz! İşte cennet. Nadr’ın Rabine yemin ederim ki, Uhud’un yakınlarından ben onun kokusunu alıyorum” dedi. Sa’d (bu olayı anlatırken): “Ben onun yaptığını yapmaya güç yetiremedim, yâ Rasûlallah!” dedi. Hadisin râvîsi Enes, amcasıyla ilgili olayı şöyle anlatır: Amcamı şehid edilmiş olarak bulduk. Vücudunda seksenden fazla kılıç darbesi, mızrak yarası ve ok izi vardı. Müşrikler ona müsle yapmış, uzuvlarını kesmişlerdi. Bu sebeple onu hiç kimse tanıyamadı. Sadece kız kardeşi parmak uçlarından tanıyabildi. Enes, “biz şu âyetin amcam ve onun gibiler hakkında inmiş olduğu görüşündeyiz” dedi: “Mü’minler içinde öyle yiğit erkekler vardır ki, Allah’a verdikleri sözlerinde durdular. Onlardan kimi ahdini yerine getirdi (çarpışıp şehid oldu), kimi de sırasını bekliyor. Bunlar, sözlerini asla değiştirmemişlerdir.” 1067
Rasûlullah’a (s.a.s.) bir adam geldi ve: “Yâ Rasûlallah! Bir kişi gelip malımı almak isterse ne yapayım?” diye sordu. Rasûl-i Ekrem: “Ona malını verme!” buyurdu. “Benimle savaşmaya kalkarsa ne dersin?” diye sordu. “Sen de onunla savaş!” cevabını verdi. “Adam beni öldürürse?” dedi. Peygamberimiz (s.a.s.): “Sen şehid olursun” buyurdu. “Peki, ben adamı öldürürsem?” deyince, Efendimiz: “O cehennemdedir” buyurdu. 1068
“Allah yolunda yaralanan bir kimse, kıyamet gününde yarasından kan akarak Allah’ın huzuruna gelir. Renk, kan rengi, koku ise misk kokusudur.” 1069
“Müslümanlardan bir şahıs, deve sağılacak kadar bir süre Allah yolunda cihad ederse, cennet onun hakkı olur. Allah yolunda yaralanan veya bir sıkıntıya düşen kimse, kıyamet gününde yaralandığı gün gibi kanlar içinde Allah’ın huzuruna gelir. Kanının rengi zağferân gibi kıpkırmızı, kokusu da misk kokusu gibidir.” 1070
“İnsanların en hayırlı geçim yolu tutanlarından biri, Allah yolunda atının dizginine yapışıp, onun üzerinde âdeta uçan kimsedir. Düşman geldiğine dair bir ses veya düşman
1066] Buhârî, Cihad 9, Meğâzî 28; Müslim, İmâre 147
1067] 33/Ahzâb, 23
1068] Müslim, İman 225
1069] Buhârî, Cihâd 10, Zebâih 31; Müslim, İmâre 105; Tirmizî, Fezâilu'l-Cihâd 21; Nesâî, Cihâd 27
1070] Ebû Dâvûd, Cihâd 40; Tirmizî, Fezâilu'l-Cihâd 21; Nesâî, Cihâd 25
CİHAD
- 229 -
üzerine hücum feryadı işittiğinde, düşmanın bulunması muhtemel yerlere atının üzerinde uçarcasına saldırıp, öldürmeyi ve ölmeyi göze alır. Bir diğeri de, bir tepenin başında veya bir vadinin içinde koyuncuklarının arasında namazını kılan, zekâtını veren ve kendisine ölüm gelinceye kadar Rabbine ibadet eden kimsedir. İnsanlardan ancak bu şekilde yaşayan kimseler hayırdadır.” 1071
Ebû Bekr İbni Ebû Mûsa el-Eş’arî şöyle dedi: “Babam Ebû Mûsa (r.a.)’i düşmanın karşısında durup: ‘Ben Rasûlullah’ı (s.a.s.): “Şüphesiz cennet kapıları kılıçların gölgeleri altındadır” derken işittim.’ Bunun üzerine üstü başı perişan biri ayağa kalkıp: ‘Ey Ebû Mûsa! Bu sözü Rasûlullah (s.a.s.) söylerken sen mi işittin?’ diye sordu. Ebû Mûsa: ‘Evet, ben işittim’ cevabını verdi. Bunu duyan adam, arkadaşlarının yanına dönüp: ‘Sizleri selâmlıyorum’ dedi ve kılıcının kınını kırıp attı. Sonra elinde kılıcıyla düşmanın üzerine yürüdü ve ölünceye kadar düşmanla savaştı.” 1072
“Allah yolunda ayakları tozlanan bir kula cehennem ateşi dokunmaz.” 1073
“Kim Allah yolunda cihada gidecek bir gaziyi donatır, cihad için gerekli olan ihtiyaçlarını karşılarsa, bizzat cihada gitmiş gibi sevap kazanır. Cihada giden gazinin arkada bıraktığı ailesine güzelce bakıp onların ihtiyaçlarını karşılayan da bizzat cihad yapmış gibi sevap kazanır.” 1074
“Sadakaların en faziletlisi Allah yolunda kurulan bir çadırın gölgesi, Allah yolundaki bir mücâhide verilen hizmetçi ve Allah yolunda bağışlanmış bir erkek devedir.” 1075
Enes’den (r.a.) rivâyet edildiğine göre, Eslem kabilesinden bir delikanlı: “Yâ Rasûlallah! Ben cihada katılmak istiyorum, fakat savaşabilmem için gereken malzemeyi temin edecek durumda değilim” dedi. Peygamber Efendimiz: “Filân adama git. O, cihada katılmak üzere hazırlanmıştı; fakat hastalandı” buyurdu. Delikanlı Hz. Peygamber’in dediği kişiye gidip: “Rasûlullah (s.a.s.) sana selâm ediyor ve savaşa gitmek için hazırladığın malzemeleri bana vermeni söylüyor” dedi. Bunun üzerine adam hanımına seslenerek: “Hanım! Savaş için hazırladığım şeyleri bu delikanlıya ver; onlardan hiçbir şey alıkoyma. Allah hakkı için onlardan hiçbir şey bırakma ki, berekete nâil olasın” dedi. 1076
Ebû Saîd el–Hudrî (r.a.)’den rivâyet edildiğine göre, Rasûlullah (s.a.s) Benî Lihyân üzerine asker gönderdi ve: “İki erkekten biri cihada gitsin; elde edilecek sevap ikisi arasında ortaktır” buyurdu. 1077
“Cennete giren hiçbir kimse, yeryüzündeki her şey kendisinin olsa bile dünyaya geri dönmeyi arzu etmez. Sadece şehit, gördüğü aşırı itibar ve ikram sebebiyle tekrar dünyaya dönmeyi ve on defa şehit olmayı ister.” Bir rivâyette: “Şehidliğin faziletini gördüğü için” denilir. 1078
1071] Müslim, İmâre 125; İbn Mâce, Fiten 13
1072] Müslim, İmâre 146; Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 23
1073] Buhârî, Cihâd 16; Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 7; Nesâî, Cihâd 9
1074] Buhârî, Cihâd 38; Müslim, İmâre 135-136; Ebû Dâvûd, Cihâd 20; Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 6; Nesâî, Cihâd 44
1075] Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 5
1076] Müslim, İmâre 134
1077] Müslim, İmâre 137
1078] Buhârî, Cihâd 21; Müslim, İmâre 109; Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 13, 25
- 230 -
KUR’AN KAVRAMLARI
“Şehidin kul borcu dışındaki bütün günahlarını Allah bağışlar.” 1079
Rasûlullah (s.a.s.) ashâb arasında ayağa kalktı ve “Allah yolunda cihad ve Allah’a iman etmek amellerin en faziletlisidir” diye hatırlattı. Bunun üzerine bir adam ayağa kalkıp: “Yâ Rasûlallah! Şâyet Allah yolunda öldürülürsem, bu benim günahlarıma keffâret olur mu?” diye sordu. Rasûlullah (s.a.s.) ona: “Evet, şâyet sen sabrederek, ecrini de sadece Allah’tan bekleyerek, cepheden kaçmaksızın düşmana karşı koyup Allah yolunda öldürülürsen, günahlarına kefâret olur” buyurdu. Sonra Rasûlullah (s.a.s.): “Nasıl demiştin?” diye sordu. Adam: “Şâyet ben Allah yolunda öldürülürsem günahlarıma keffâret olur mu?” diye sözünü tekrarladı. Rasûlullah (s.a.s.) ona: “Evet, şâyet sen sabrederek, ecrini sadece Allah’tan bekleyerek, cepheden kaçmaksızın düşmana karşı koyup Allah yolunda öldürülürsen, günahlarına kefâret olur. Ancak borçların bunun dışındadır. Bunu bana Cibrîl söyledi” buyurdu. 1080
Bir adam: “Yâ Rasûlallah! Eğer Allah yolunda öldürülürsem ben nerede olacağım?” dedi. Rasûl-i Ekrem: “Cennette” diye cevap verdi. Bunun üzerine adam elinde bulunan hurmaları attı, sonra düşmanla savaştı ve neticede şehit düştü. 1081
Rasûlullah (s.a.s.) ile ashabı yola çıktı ve müşriklerden önce Bedir’e vardılar. Müşrikler de geldiler. Rasûlullah (s.a.s.) şöyle buyurdu: “Sizden hiçbiriniz, ben başında olmadıkça herhangi bir şey yapmasın”. Sonra müşrikler yaklaştı; bunun üzerine Rasûlullah (s.a.s.): “Genişliği göklerle yer arası kadar olan cennete girmek üzere ayağa kalkınız!” buyurdu. Ensardan Umeyr İbn Hümâm (r.a.): “Yâ Rasûlallah! Genişliği göklerle yer arası kadar olan cennet mi?” diye sordu. Peygamberimiz: “Evet” buyurdu. Umeyr: “Ne iyi, ne âlâ!” dedi. Rasûlullah (s.a.s.): “Niye öyle söyledin?” diye sordu. Umeyr: “Allah’a yemin ederim ki, yâ Rasûlallah, cennet ehlinden olmayı istediğim için öyle söyledim, başka maksadım yok, dedi. Resûl-i Ekrem: “Şüphesiz sen cennetliksin” buyurdu. Umeyr, bu söz üzerine torbasından bir kaç hurma çıkartıp onları yemeye başladı. Sonra: “Eğer şu hurmalarımı yiyinceye kadar yaşarsam, bu gerçekten uzun bir hayattır” diyerek elindeki hurmaları attı, sonra şehid oluncaya kadar müşriklerle savaştı. 1082
Birtakım kimseler Peygamber’e (s.a.s.) gelerek, bize Kur’an’ı ve Sünnet’i öğretecek insanlar gönderseniz, dediler. Resûl-i Ekrem, içlerinde dayım Harâm’ın da bulunduğu, ensârdan kendilerine kurrâ denilen yetmiş kişiyi onlara gönderdi. Bunlar Kur’an okuyor, geceleri onu aralarında müzakere edip öğreniyorlardı. Gündüzleri ise su getirip mescide koyuyorlar, odun toplayıp onu satıyor, bedeliyle de Suffe ehline ve fakirlere yiyecek satın alıyorlardı. İşte Nebî (s.a.s.) onlara bu kişileri göndermişti. Fakat gidecekleri yere varmadan önlerine çıktılar ve onları öldürdüler. Onlar (öldürülmeden önce): “Allahım! Bizim haberimizi Peygamberimiz’e ulaştır. Bizler sana kavuştuk ve senden râzı olduk; sen de bizden râzı oldun” dediler. Bir adam, yaklaşıp Enes’in dayısı Harâm’a mızrağını sapladı, hatta vücudunun bir tarafından öbür tarafına geçirdi. Bunun üzerine Harâm: “Kâbe’nin Rabbine yemin ederim ki, cenneti kazandım gitti” dedi. Bu olay üzerine Rasûlullah (s.a.s.): “Şüphesiz ki din kardeşleriniz öldürüldüler. Onlar hem
1079] Müslim, İmâre 119
1080] Müslim, İmâre 117; Tirmizî, Cihâd 32
1081] Müslim, İmâre 143; Buhârî, Meğâzî 17; Nesâî, Cihâd 31
1082] Müslim, İmâre 145; Ahmed İbn Hanbel, Müsned, III/137
CİHAD
- 231 -
de şöyle dediler: Allahım! Bizim haberimizi Peygamberimiz’e ulaştır. Bizler sana kavuştuk ve senden râzı olduk; sen de bizden râzı oldun” buyurdu. 1083
Amcam Enes İbni Nadr (r.a.) Bedir Savaşı’na katılmamıştı. Bu ona çok ağır geldi. Bu sebeple: “Yâ Rasûlallah! Müşriklerle yaptığın ilk savaşta bulunamadım. Eğer Allah Taâlâ müşriklerle yapılacak bir savaşta beni bulundurursa, neler yapacağımı muhakkak Allah görür, dedi. Uhud Savaşı’nda müslüman safları dağılınca, Enes İbni Nadr -arkadaşlarını kastederek-Rabbim, bunların yaptıklarından dolayı özür beyan ederim, dedi. -Müşrikleri kastederek de-, bunların yaptıklarından da uzak olduğumu arzederim, deyip ilerledi. Derken Sa’d İbni Muâz ile karşılaştı ve: “Ey Sa’d İbn Muâz! İşte cennet. Nadr’ın Rabbine yemin ederim ki, Uhud’un yakınlarından ben onun kokusunu alıyorum” dedi. Sa’d (bu olayı anlatırken): “Ben onun yaptığını yapmaya güç yetiremedim, yâ Rasûlallah!” dedi. Hadisin râvîsi Enes, amcasıyla ilgili olayı şöyle anlatır: “Amcamı şehit edilmiş olarak bulduk. Vücudunda seksenden fazla kılıç darbesi, mızrak yarası ve ok izi vardı. Müşrikler ona müsle yapmış, uzuvlarını kesmişlerdi. Bu sebeple onu hiç kimse tanıyamadı. Sadece kız kardeşi parmak uçlarından tanıyabildi.” Enes, biz şu âyetin amcam ve onun gibiler hakkında inmiş olduğu görüşündeyiz, dedi: “Mü’minler içinde öyle yiğit erkekler vardır ki, Allah’a verdikleri sözlerinde durdular. Onlardan kimi ahdini yerine getirdi (çarpışıp şehit düştü), kimi de sırasını bekliyor. Bunlar sözlerini asla değiştirmemişlerdir” 1084
“Bu gece rüyamda iki adam gördüm. Yanıma gelip beni bir ağaca çıkardılar, sonra da bir eve götürdüler. O ev, şimdiye kadar benzerini görmediğim güzellik ve değerde idi. Sonra o iki kişi bana: ‘Bu eşsiz ev, şehitler sarayıdır’ dedi. “ 1085
Abdullah İbni Ebû Evfâ’dan (r.a.) rivâyet edildiğine göre, Rasûlullah (s.a.s.) düşmanla karşılaştığı günlerden birinde güneş batıya meyledinceye kadar bekledi. Sonra ashâbın arasında ayağa kalktı ve: “Ey müslümanlar! Düşmanla karşılaşmayı temenni etmeyiniz; Allah’tan afiyet dileyiniz. Fakat düşmanla karşılaşınca da sabrediniz. Biliniz ki cennet kılıçların gölgesi altındadır” buyurdu. Resûl-i Ekrem sonra sözüne devamla şöyle duâ etti: “Ey Kur’an’ı indiren, bulutları gökyüzünde gezdiren ve düşman saflarını darmadağın eden Allah’ım! Şu düşmanları perişan et ve bizi onlara karşı muzaffer kıl.” 1086
“İki duâ reddolunmaz veya pek nadir reddolunur: Bunlar ezan okunurken yapılan dua ile savaş anında düşmanla boğaz boğaza gelindiği sırada yapılan duadır.” 1087
Rasûlullah (s.a.s.) gazâya çıktığı zaman şöyle dua ederdi: “Allahümme ente adudî ve nasîrî, bike ehûlü ve bike esûlü ve bike ukâtilü: Allah’ım! Benim dayanağım ve yardımcım sadece sensin. Senin sayende hareket ediyorum; senin yardımın sayesinde düşmana hücum ediyorum; senin verdiğin güç ve kuvvet sayesinde düşmanla savaşıyorum.” 1088
Nebî sallallahu aleyhi ve sellem bir topluluktan endişe duyduğu zaman şöyle
1083] Buhârî, Cihâd 9, Meğâzî 28; Müslim, İmâre 147
1084] 33/Ahzâb 23; Buhârî, Cihâd 12; Müslim, İmâre 148; Tirmizî, Tefsîr 34
1085] Buhârî, Cihâd 4, Cenâiz 93
1086] Buhârî, Cihâd 112; Müslim, Cihâd 20; Ebû Dâvûd, Cihâd 89
1087] Ebû Dâvûd, Cihâd 39
1088] Ebû Dâvûd, Cihâd 90; Tirmizî, De'avât 121
- 232 -
KUR’AN KAVRAMLARI
duâ ederdi: “Allahümme innâ nec‘alüke fî nühûrihim ve ne‘ûzü bike min şürûrihim: Allahım! Senin korumanı onlara karşı siper ediniyoruz. Onların şerlerinden sana sığınıyoruz.” 1089
“Kıyâmet gününe kadar atların alınlarına hayır düğümlenmiştir.” 1090
“Kim Allah’a gerçekten inanarak ve vaadine gönülden bağlanarak O’nun yolunda cihad etmek için at beslerse, o atın yediği, içtiği, gübresi ve bevli kıyâmet gününde o kimsenin sevapları arasında olacaktır.” 1091
Bir adam, Nebî’ye (s.a.s.) yularlanmış bir deve getirdi ve: “Bunu Allah yolunda bağışladım, dedi.” Rasûlullah (s.a.s.): “Bunun karşılığı olarak sana kıyamet gününde hepsi yularlanmış yedi yüz deve verilecektir” buyurdu. 1092
“Düşmanlarınız için elinizden geldiği, gücünüzün yettiği kadar kuvvet hazırlayınız. Dikkat ediniz! Kuvvet atmaktır; kuvvet atmaktır; kuvvet atmaktır.” 1093
“Yakında size birçok yerlerin fethi nasip olacaktır. Allah size yeter. Sizden biriniz oklarıyla tâlim yapmaktan bıkıp usanmasın.” 1094
“Kim atıcılık öğrenir de sonra onu terkederse bizden değildir (veya muhakkak isyan etmiştir).” 1095
“Allah Teâlâ bir ok sebebiyle üç kimseyi cennete koyar: Hayır ve sevap umarak o oku yapan sanatkârı, bu oku Allah yolunda atanı, oku atana yardımcı olanı. Atıcılık ve binicilik öğreniniz. Atıcılık öğrenmeniz binicilik öğrenmenizden bana göre daha sevimlidir. Kim kendisine atıcılık öğretildikten sonra ondan yüz çevirirse, Allah’ın kendisine ihsan ettiği nimete karşı şükrünü terketmiş veya küfrân-ı nimet etmiş olur.” 1096
“Kim Allah yolunda bir ok atarsa, onun bu hareketi bir köleyi âzat etme sevabına denktir. “ 1097
“Kim gazâ etmeden ve gönlünde gazâ etme arzusu taşımadan vefat ederse, bir tür nifak üzere ölür.” 1098
Câbir (r.a.) şöyle dedi: “Nebî sallallahu aleyhi ve sellem ile bir gazvede beraberdik. Rasûl-i Ekrem şöyle buyurdu: “Şüphesiz Medine’de birtakım insanlar var ki, siz bir yolda yürür veya bir vadiyi geçerken sanki sizinle beraberdirler. Onları hastalık alıkoymuştur.” 1099. Bir rivâyette şöyledir: “Onları geçerli mazeretleri alıkoymuştur. “ 1100. Bir başka rivâyette ise şöyledir: “Onlar sevapta size ortak olurlar.” 1101
1089] Ebû Dâvûd, Vitir 30
1090] Buhârî, Cihâd 43, Menâkıb 28; Müslim, İmâre 96-99, Zekât 25; Ebû Dâvûd, Cihâd 41; İbni Mâce, Cihâd 14, Ticârât 29
1091] Buhârî, Cihâd 45; Nesâî, Hayl 11
1092] Müslim, İmâre 132; Nesâî, Cihâd 46
1093] Müslim, İmâre 167; Ebû Dâvûd, Cihâd 23; Tirmizî, Tefsîru sûre -8- 5; İbn Mâce, Cihâd 19
1094] Müslim, İmâre 168; Ahmed İbn Hanbel, Müsned, IV/157
1095] Müslim, İmâre 169; Ebû Dâvûd, Cihâd 23; Nesâî, Hayl 8; İbn Mâce, Cihâd 19
1096] Ebû Dâvûd, Cihâd 23; Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 11; Nesâî, Hayl 8
1097] Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 11; Ebû Dâvûd, Itk 14; Nesâî, Cihâd 26; İbn Mâce, Cihâd 19
1098] Müslim, İmâre 158; Ebû Dâvûd, Cihâd 18; Nesâî, Cihâd 2
1099] Müslim, İmâre 159; Buhârî, Meğâzî 81; Ebû Dâvûd, Cihâd 19; İbn Mâce, Cihâd 6
1100] Buhârî, Cihâd 35
1101] Müslim, İmâre 159; İbn Mâce, Cihâd 6
CİHAD
- 233 -
Nebî’nin (s.a.s.) yanına bir bedevî geldi ve: “Yâ Rasûlallah! Bir adam ganimet için savaşıyor; bir başkası kendinden bahsedilsin diye savaşıyor; bir diğeri de kahramanlıktaki yerini göstermek için savaşıyor.” Bir rivâyete göre: “Kahramanlık taslamak için ve ırkının üstünlüğünü göstermek için savaşıyor.” Bir başka rivâyete göre: “Gazabından dolayı savaşıyor!” “Şimdi kim Allah yolundadır?” diye sordu. Rasûlullah (s.a.s.): “Kim Allah’ın dini daha yüce olsun diye savaşırsa, sadece o Allah yolundadır” buyurdu. 1102
“Cihada çıkan bir birlik veya seriyye savaşır, ganimet alır ve ölümden kurtulursa, ecirlerinin üçde ikisini önceden peşinen almış olurlar. Bir birlik veya seriyye cihada çıkar, ganimet elde edemez, şehit olur veya yaralı dönerlerse onların ecirleri âhirette tam olarak verilir.” 1103
“Gazve dönüşü de sevap açısından gazveye gidiş gibidir.” 1104
“Kim gazâya çıkmaz veya gazâya çıkan bir mücâhidi techiz etmez ya da cihada çıkan gazinin aile fertlerine hayırla muamele etmezse, Allah Teâlâ o kimseyi kıyamet gününden önce büyük bir belâya uğratır.” 1105
Ebû Hakîm de denilen Ebû Amr Nu’mân İbni Mukarrin (r.a.) şöyle dedi:
“Rasûlullah (s.a.s.) ile bir arada bulundum. Gündüzün evvelinde harbe başlamadığı zaman, savaşı güneşin öğleden sonra batı tarafa yöneldiği, rüzgârların esip ilâhî yardımın ineceği vakte kadar ertelerdi.” 1106
“Düşmanla karşılaşmayı temenni etmeyiniz. Karşılaştığınız zaman da sabır ve sebat gösteriniz.” 1107
Cihad Emîri
Arapça’da “cihâd” kelimesi; bir amaca ulaşabilmek için, kişinin elinden gelen her türlü çabayı sarfetmesi anlamına gelir. “Kutsal savaş” ile eş anlamlı değildir. Bundan daha geniş bir anlamı vardır ve her türlü çabayı içerir. Savaş, cihadın bir bölümü veya yerine göre bir safhasıdır. Dille, kalemle, malla veya bizzat savaşa katılarak Allah yolunda yapılan tüm mücâdeleler, hatta kişinin; Allah’ın emirlerini yerine getirme hususunda kendi nefsiyle mücâdelesi, ıstılah olarak cihâd kavramına girer.
“Emîr” ise, bir kavmin veya memleketin başı, reisi, genel vali ve ordu komutanı gibi anlamlara gelir. Buna göre “cihâd emîri”; cihâdı başlatmak veya yönetmekle görevli kimse dernektir. Duruma göre, devlet reisi bu işi yürütebileceği gibi, kendi yerine bir başkasını görevlendirmesi de mümkündür. Bu durumda “veliyyü’l-emr (devlet reisi)”nin, savaşta askeri sevk ve idâre etmesi için ordunun başına tâyin ettiği kimseye “cihâd emîri” denir. 1108. Savaş için tâyin edilen kumandanın makamına “İmâre ale’l-Cihâd ; Cihâd Emîrliği” denir.
1102] Buhârî, Cihâd 15, İlm 45, Humus 10, Tevhîd 28; Müslim, İmâre 149-151; Ebû Dâvûd, Cihâd 24; Tirmizî, Fezâilü'l-Cihâd 16; Nesâî, Cihâd 21; İbn Mâce, Cihâd 13
1103] Müslim, İmâre 154; Ebû Dâvûd, Cihâd 12; Nesâî, Cihâd 15; İbn Mâce, Cihâd 13
1104] Ebû Dâvûd, Cihâd 7; Ahmed İbn Hanbel, Müsned, II/174
1105] Ebû Dâvûd, Cihâd 17; İbn Mâce, Cihâd 5
1106] Ebû Dâvûd, Cihâd 111; Tirmizî, Siyer 46; Buhârî, Cizye 1
1107] Buhârî, Cihâd 112; Müslim, Cihâd 20; Ebû Dâvûd, Cihâd 89
1108] Mâverdî, el-Ahkâmü's-Sultâniyye, 37; Ö. N. Bilmen, Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, III/341
- 234 -
KUR’AN KAVRAMLARI
Cihâd emîrliği iki kısımdır; Biri “imâret-i hâssa (özel anlamda emîrlik)”tir ki, yalnızca orduyu idâreye ve harp işlerini yönetmeye mahsustur. Diğeri, “imâret-i âmme (genel emîrlik)”tir. Savaşı idâre, ganimet mallarını taksim, barış sözleşmesi imzalama gibi bütün cihâd işlerini kapsayan emirliktir. 1109
Harbe lüzum görülüp de bir ordu veya bir seriyye gönderileceği zaman “veliyyü’l-emr”in ilk yapacağı iş, bunların başlarına bir “emîr (komutan)” tayin etmektir. Çünkü askeri sevk ve idâre etmek, yönetimindekileri gözetmek, orduda birlik ve beraberliği sağlamak, gerekli hükümleri uygulamak için bir “emîr”e ihtiyaç vardır. Zira her hâdisede devlet başkanına mürâcaat edilmesi birtakım zorlukları doğurabilir. 1110
Savaş; cesâret, iyi bir sevk ve idâre, ganimetleri taksim hususunda hakkı koruma, güvenilir olma, hesap ve yazı bilme gibi hasletlere dayanır. Bu yüzden devlet başkanı; bu iki görevi (savaşı yönetme, ganimetleri taksim) bir şahsa verebileceği gibi, ayrı ayrı kimselere de verebilir. Bu konuda ehliyet ve ihtisas aranır.
Şâyet “veliyyü’l-emr”, ganimetlerin taksimini “emîr-i harb (savaş emîri)” ile “emîr-i kısmet (ganimeti paylaştırma emîri)” olmak üzere, tayin edeceği iki şahsa verirse, bu hususta bunlardan herhangi biri yalnız başına hareket edemez; taksimi birlikte yapmaları icabeder. “Cihâd emîrliği”ne tâyin edilecek zâtın; âdil, iyi bir yönetici, savaş siyasetini bilen, harb usulüne âşinâ, helâl ve haramı tanıyan, şefkat ve cesâretle muttasıf tehlikeleri umursamaz bir şekilde atılmaktan sakınan biri olması gerekir. Zira bu özellikleri taşımayan bir kimsenin, “emîr” tâyin edilmesiyle umulan faydalar sağlanamaz.
Harbe kumandan tâyin edilen zat, ordu içinde bulunma ihtimali olan câsusları ve askerin mâneviyâtını bozacak zararlı davranışlarda bulunabilecek şahısları temizlemesi, orduyu teftiş ve kontrol etmekle meşgul olması icabeder. “Emîr”in soy ve fikir bakımından kendi soy ve fikrinde olanlara kendi mezhebinde bulunanlara meyletmemesi, soy, fikir ve mezhepte ayrı olanlara sırt çevirmemesi: ufak tefek bazı hâdiselere gereğinden fazla önem verip işi büyütmek sûretiyle ihtilaf ve ayrılıklara yol açmaması gerekir.” 1111
“Cihâd emîri”, devlet başkanının vekilidir. İslâm’da devlet başkanına itaat bir görev olduğu gibi; onun vekiline de itaat bir görevdir. Hatta fertler, emîrin emrettiği veya yasakladığı şeylerin faydalı olup olmadıklarına bakmaksızın ona itaat etmeleri gerekir. Çünkü bu şekilde ictihada dayanan hususlarda devlet başkanı veya vekiline itaat gereklidir. Meselâ: Emîr, orduyu teşkil eden; su taşıyıcıları, sağ cenah temsilcileri, sol cenah temsilcileri vb. gruplara “hiç birinin harp halinde diğerine yardım için bulunduğu noktayı terketmemesini” tenbih edecek olursa, bu grupların yerlerinden kımıldamamaları gerekir. İsterse bu gruplardan birinin düşman tarafından yenilgiye uğratılmasından endişe duyulsun. 1112
“Emîr”in emrettiği veya yasakladığı şeylerin Allah’a karşı bir ma’siyet yahut helâk olmayı gerektiren, uygun olmayan bir davranış olduğu herkes tarafından kabul edilirse, bu takdirde kendisine itaat gerekmez. Çünkü Yaratan’a
1109] Mâverdî, a.g.e., 37; Ö.N.B. a.g.e., III/341
1110] Ö. N. Bilmen, a.g.e., III/361
1111] Mâverdi, a.g.e., 39
1112] Ö. N. Bilmen, a.g.e., III/362
CİHAD
- 235 -
karşı gelmeyi gerektiren hususlarda, yaratılana itaat edilmesi câiz değildir. “Üstün, kanuna aykırı emirlerine uyulmaz” kuralı mâlûmdur. Buna rağmen böyle ma’siyeti gerektiren bir emir veya yasaklama durumunda sabır ve tahammül gösterilir, isyandan kaçınılır.
Yukarda anılan durumlar, müslümanların, kendilerinden olan bir yönetici (veliyyü’l-emr) tarafından yönetildikleri dönemlere mahsustur. Ülkeleri istilâya uğramış, başlarına tâğutlardan biri geçmiş olan mü’minlerin eli kolu bağlı oturmaları kendilerine yakışmaz. Bu durumda da bir cihad emirinin başkanlığında cihad etmeleri üzerlerine farzdır. Cihadı terketmeleri Allah’ın emirlerine karşı gelmek demektir. Bu cihadın mutlaka silâhla yapılması da şart değildir. Zamanı gelinceye kadar; dille, kalemle, malla ve akla gelebilen her türlü vasıta ile yapılabilir. Tâ ki mü’minler, aralarından kendilerine önderlik yapacak birini hazırlayıp, onun etrafında birlik olsunlar. Böyle biri görev yüklenince de ona muhalefet etmek yahut ona yardım etmemek cihadı terketmek demektir. Normal zamanlarda devlet reisine itaat nasıl farz ise, bu durumda da mü’minlerin çevresinde birleştikleri “lider” yani cihad emîrine itaat farzdır. 1113
Mücâhid; Cihad Eri Yiğit
“Mücâhid”, cehd kelimesinden türemiş bir kavramdır; cihad eden demektir. ‘Cehd veya cühd’ sözlükte, güçlük ve zorluğa katlanmak, gayret etmek demektir. Aynı kökten gelen ‘cihad ve mücâhede’ sözlükte, düşmana karşı savunma yapmak için zorluğa katlanmak demektir. Mücâhid, işte bu zor çalışmayı yapan, cihad ve mücâhede eden insandır. Din işlerinde, bilinmeyen birtakım meseleleri, bütün gücünü kullanarak, zorluğa katlanarak, sabırla çözmeye çalışma, sorumluluğu yüklenme nasıl ‘ictihad’ ise; iç ve dış düşmanların zararını savmak, onların saldırılarını önlemek için gücünü ortaya koymak, bu zor işi yapmak üzere gayret etmek, beşerî arzu ve isteklere karşı mücâdele vermek de cihad ve mücâhededir. Mücâhid, cihad ve mücâhede yapan insandır.
Kelimenin sözlük anlamından da anlaşıldığı gibi cihad, başkalarına saldırmak değil, aksine başkalarından gelebilecek bir saldırıya karşı koyabilmenin, insanın mutluluğuna giden yoldaki engelleri kaldırmaya çalışmanın adıdır. Mücâhid, her ne sebeple olursa olsun, başkalarına saldıran değil; insanlarla İslâm’ın getirdiği mutluluk arasında bulunan engelleri kaldırma gayretinde olan, kendine, inancına, değerlerine ve vatanına yapılan saldırılara karşı koyan, kendi değerlerini korumak için çalışan insan demektir.
Cihad, aynı zamanda bir ibâdettir. Çünkü o, bir mü’minin kendi tattığı İslâmî mutluluğu başkalarına da taşıma işidir. Müslümanlar cihad faâliyetleriyle diğer din mensuplarının gönüllerini İslâm’a açarlar. Savaşların kayıpları ‘ölü’ olarak, cihadın kaybı ise ‘şehid’ olarak unvan kazanır. İslâm’ı ve müslümanları etkisiz hale getirmek, müslümanları kendi yönetimleri altına almak, sahip oldukları bütün zenginlikleri yağmalamak isteyenler, cihadsız bir din/İslâm(!) istiyorlar. Böylece saldırılarına ve sömürge isteklerine karşı koyabilecek bir iman gücü kalmaz, işleri daha kolay olur.
Cihad kavramı savaş (kıtal) kavramından daha geneldir. Birçok müslümana
1113] Halid Erboğa, Şâmil İslâm Ansiklopedisi, c. 1, s. 307-313
- 236 -
KUR’AN KAVRAMLARI
mücâhid denilebilir. O belki de düşmana bir kurşun bile atmamıştır. Ama onu bütün davranışlarında hak ve ihlâsa uymuştur. Haksızlıklardan ve kötü niyetlerden uzak durmuştur. Allah’a kulluk yolunda gevşeklik ve tembellik göstermemiştir. Allah’ın dini uğrunda çalışmış, gayretini göstermiş, fedâkârlık yapmıştır.
Allah yolunda cehd eden mücâhidlerin derecesi çok yüksektir. Allah (c.c.) onlara yüce bir makam verdiğini, onlara çok büyük mükâfat hazırladığını haber vermektedir. Onların yaptığı iş, öyle hafif bir iş değildir. Sıradan bir ibâdet de değildir. Onlar, her türlü zorluğu, meşakkati ve tehlikeyi göze alarak Allah yolunda çalışırlar. Zevklerinden, nefislerinin isteklerinden sırf Allah rızâsı için vazgeçerler. Allah’ı sevdikleri için, iblisin nefisleri okşayan, insanın hoşuna giden davetine uymazlar, onun kandırmalarına karşı direnirler. Allah’ın dini uğruna mallarını harcamaktan geri kalmazlar. Bu harcamayı gönül rızası ile yaparlar. Bundan asla bıkmazlar. Nefislerin mala karşı olan aşırı sevgisine rağmen onlar, Allah rızasını kazanmak, diğer mücâhidlere destek olmak için mallarını verirler. Onlar, bir insanın kurtuluşuna sebep olmanın, onun kalbini Islâma açmanın değerini bilirler. Allah yolunda çalışmanın getirdiği zorluklara ve mahrumiyetlere (yoksunluklara) aldırmazlar. Tehlikeleri göze alırlar. Ölümden korkmazlar, gerekirse canlarını bile bu uğurda seve seve verirler. Onlar, Allah’ın vaad ettiği şeye kesinlikle inanan insanlardır.
Kur’an’ın ifâdesine göre, müşriklerin birçoğu müslümanları kendi dinlerine çevirme gayretinden asla geri kalmazlar.1114 Bu gerçek, geçmişte böyle idi, zamanımızda da böyledir. Onlar, gelecekte de müslümanları kendi yollarına çevirme çabasından vazgeçmeyecekler. Müslümanlar onların dinlerine dönünceye kadar onlardan hoşlanmazlar.1115 Güçleri yettiği zaman çeşitli yollarla bu isteklerine kavuşmaya çalışırlar. Gerekirse sıcak savaşla, işgalle, katliamla, kültürel yollarla, aşağı görmekle, medya ile, ticaret ve iktisat ile, kandırma ve siyaset ile müslümanları mağlûp etmeye çalışırlar. Tarih ve günümüzde gördüğümüz tecrübeler, yaşadığımız olaylar bunu bize açıkça isbat etmektedir.
Öyleyse bütün bu yanlışlara karşı, bütün bu kötü niyetlere karşı müslümanların sessiz kalması beklenmez. Kendilerine ve dinlerine ne yapılırsa yapılsın, ne söylenirse söylensin, onların karşılık vermemesi düşünülemez. Herkesin kendini ve kendine ait değerlerini koruma hakkı vardır. Ancak özellikle emperyalist amaç güden kimi topluluklar kendilerine saldırı hakkı tanırken, başkalarına savunma hakkı bile tanımak istememektedir. Müslümanlara ve Islâma zarar vermek isteyenler oldukça, Allah’ın dini uğruna çalışanlar da, mücâhidler de olacaktır.
Cihad, bir başka deyişle, bir anlamda gerek kişinin hayatında gerekse toplum hayatında İslâmî yaşamının önündeki engellerle uğraşmak demektir. Allah’ın hidâyeti olan İslâm’ı başkalarına ulaştırmanın, yani İslâm’ı tebliğ etmenin önündeki engelleri kaldırmaktır. Bir insanın, İslâm’ı daha iyi yaşamasına ayak bağı olan İblis ve nefsinin kötü istekleriyle mücâdele etmesidir. Bazı insanlar, İslâm kendilerine ulaşırsa belki müslüman olacaklar ve kurtulacaklar. Bazı insanlar da İslâm’ı daha iyi yaşamak ister, ama içinde bulunduğu şartlar ve topluma yön veren kişiler ve kurumlar onu günâha, isyana, kötü ahlâka götürebilir. Cihad işte bu kötü şartlarla, kötü kişiler ve kurumlarla, insanları isyana götüren şeylerle
1114] 2/Bakara, 217
1115] 2/Bakara, 120
CİHAD
- 237 -
mücâhede etmenin yoludur.
Mücâhidlerin Özellikleri: Bu güzel çalışmaları mücâhid yapar. O bir taraftan kendi hayatındaki kötülüklerle ve iblisle mücâhede ederken, bir taraftan da insanları isyana ve tuğyana (azgınlığa) götüren şartlar ve kişilerle mücâdele eder. İnsanların hidâyete ulaşmasının önündeki engelleri kaldırmayı çalışır. Bu iş zor, riskli, yorucu ve biraz tehlikelidir. O yüzden mücâhidlerin yaptıkları çalışmalar son derece değerli ve yücedir.
Allah yolunda ilk mücâhid olan ‘Muhâcir’ ve ‘Ensâr’ Allah tarafından övülmektedir: “Doğrusu iman edip hicret edenler, Allah yolunda mallarıyla ve canlarıyla cihad edenler ve hicret edenleri (Muhacirleri) barındıranlar ve canlara yardım edenler (var ya) işte onlar birbirlerinin velisidirler (dostudurlar).”1116 Böyle olanlar Allah’ın affına ve büyük bir rızka kavuşurlar.1117 Mücâhid, dünya çıkarı uğruna, şöhrete kavuşmak için, adını (namını) yüceltmek için veya soyunun adı duyulsun diye cihad etmez. O yalnızca Allah yolunda mücahâde eder. 1118
Mücâhid, kendi hayatında ve toplum hayatında İslâm’ı yaşamanın önündeki engellerle, İslâm’ın ve İslâmî hayatın düşmanlarıyla, onları gerçek mutluluğa kazandırma amacıyla mücâdele eden (çalışan) mü’mindir. 1119
Mücâhid; çaba sarfeden, tüm imkânlarını kullanarak belli bir hedefe varmak isteyen; düşmana karşı var gücüyle savaşan, dünyevî hiç bir menfaat beklemeksizin sırf Allah rızası için ve O’nun yolunda cihad eden kimsedir.
“Cihad” ve “mücâhid” terimleri birer İslâmî kavramdır. Dolayısıyla, bu kavramların ne mânâya geldiklerini, kimlerin bu kavramlarla nitelenebileceğini en iyi bilen Allâh ve Rasûlüdür. Cihadın Allah rızâsı için ve O’nun yolunda yapılması, İslâm’ın şart koştuğu bir husustur. Allah yolunda olmayan, O’nun rızâsını taşımayan tüm savaşlar, harcanan paralar ve sarfedilen gayretlerin cihad sayılamayacağı, bu tür mücâhedeye katılan kimsenin de mücâhid olamayacağı muhakkaktır. “Ey iman edenler! Allah’tan korkun O’na yaklaşmaya yol arayın ve yolunda cihad edin ki kurtuluşa eresiniz.” 1120; “(Ey iman edenler!) Gerek hafif, gerekse ağır olarak hep birlikte savaşa çıkın, mallarınızla ve canlarınızla Allah yolunda cihad edin. Eğer anlıyorsanız, bu sizin için daha hayırlıdır.” 1121; “Doğrusu, inanıp hicret edenler, Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla cihad edenler ve muhacirleri barındırıp onlara yardım edenler (var ya) işte bunlar birbirlerinin dostudurlar.” 1122; “Îman edip hicret edenler, Allah yolunda savaşanlar ve muhâcirleri barındırıp onlara yardım edenler... İşte onlar gerçekten inanmış olanlardır. Onlara mağfiret ve cömertçe verilmiş rızıklar vardır.” 1123
Bu ve buna benzer âyetlerin hemen hemen tamamında cihadın, Allah yolunda olması gerektiği vurgulanıyor. Bu da, cihadın ve mücâhidin ne mânâya geldiğinin açık bir delilidir. Hz. Peygamber’den (s.a.s.) nakledilen bazı hadisler,
1116] 8/Enfâl, 72
1117] 8/Enfâl, 74
1118] Ebû Dâvud, Cihad 26, hadis no: 2516-2517, 3/14
1119] Hüseyin K. Ece, a.g.e., s. 431-434
1120] 5/Mâide, 35
1121] 9/Tevbe, 41
1122] 8/Enfâl, 72
1123] 8/Enfâl, 74
- 238 -
KUR’AN KAVRAMLARI
mücâhid kavramına daha da bir açıklık getirmektedir. Şöyle ki; Ashâbtan biri Rasûlullah’a (s.a.s.) gelerek; “Ya Rasûlallah! Dünya menfaatlerinden bir menfaat umarak Allah yolunda cihad etmek isteyen kişinin durumu nedir?” diye sorunca, Rasûlûllah: “Onun ecri (sevabı) yoktur” diye cevap verir. Adam aynı soruyu iki kere daha sorar, her seferinde “Onun ecri yoktur” cevabını alır. 1124
Başka bir hadiste şöyle rivâyet edilir: A’râbînin biri Rasûlullah’a (s.a.s.) gelerek: “Kimisi şöhret için, kimisi öğülsün diye, kimisi ganimet elde etmek için savaşıyor. (Bu konuda ne dersin?)” deyince, Rasûlûllah: “Yalnızca Allah’ın Kelimesi üstün olsun diye savaşan kimsenin mücâhedesi Allah yolundadır” diye cevap vermiştir.1125 Cihadın İslâm dininde büyük bir ehemmiyeti vardır. Bu önemine binâen Cenâb-ı Allah, cihadı, kıyâmete kadar devam edecek bir farz kılmıştır. Bazılarının iddia ettiği gibi cihad, geçici bir zarûretten doğmuş değildir. Şâyet cihad, müslümanların hayatında geçici bir zarûret olmuş olsaydı, Allah Teâlâ, Kitabullahın büyük bir ekseriyetini en kuvvetli ifadeleri kullanarak bu mevzûya tahsis etmez ve aynı şekilde, Rasûlûllah’ın hadislerinde de en kuvvetli ifadeler ve en ısrarlı emirler cihad için sarfedilmezdi. Şâyet cihad, geçici bir zarûret olsaydı, Allah’ın Rasûlü, kıyâmete kadar gelecek olan insanları ferd ferd içine alan şu hadisini irad etmezdi: “Kim cihad etmeden ve cihada niyet de etmeden ölürse, nifaktan bir şûbe üzerine ölmüş olur.” 1126
Cenâb-ı Allah, öneminden dolayı cihadı farz kılmış ve gücü yeten her mü’mini bununla mükellef tutmuştur. Yüce Rabbimiz cihadı terk edenleri tehdit etmiş, kendi yolunda samimiyetle mücâhede eden mücâhidlere de büyük mükâfatlar vaadetmiştir. Kur’ân-ı Kerim’de, her iki gruba da yönelik vaad ve vaîdleri görmek mümkündür: “Allah’a inanın, Rasûlü ile beraber cihad edin diye bir sûre indirildiği zaman, onlardan servet sahibi olanlar, senden izin istediler ve; ‘bizi bırak, oturanlarla beraber olalım’ dediler. Geride kalan kadınlarla beraber olmağa râzı oldular. Çünkü onların kalplerine mühür vuruldu, dolayısıyla anlayamazlar.” 1127
Cenâb-ı Allah, cihaddan kaçan böyle kimselerin, yaptıklarının mutlaka karşılığını göreceklerini şöyle dile getiriyor: “Allah, içinizden cihad edip, Allah’tan, peygamberinden ve mü’minlerden başkasını sırdaş edinmeyenleri ortaya çıkarmadan kendi halinize bırakılacağınızı mı zannediyordunuz? Muhakkak Allah işlediklerinizden haberdardır.”1128 “Allah, içinizden cihad edenleri ve sabredenleri açığa çıkarmadan cennete gireceğinizi mi sanıyorsunuz?”1129; “Andolsun ki, içinizden mücâhidlerle sabredenleri belirleyinceye kadar ve herbirinizi açıklayıncaya kadar sizi imtihan edeceğiz.” 1130
Görüldüğü gibi Rabbimiz, mücâhidlerle cihaddan kaçanları, hattâ bu arada kendini mü’minmiş gibi göstermeye çalışan münâfıkları imtihan etmek sûretiyle ortaya çıkaracağını söyleyerek tehdit ediyor. Tâ ki saflar netleşsin, mü’min münâfık birbirinden ayrılsın, arada karanlık hiç bir nokta kalmasın. Zâhidlerden Fudayl İbn Iyaz bu âyeti okuyunca ağlar ve şöyle dermiş: “Allah’ım bizi imtihan
1124] Ebu Dâvûd, Cihad, 24
1125] Ebû Dâvud, Cihad, 24
1126] Mesâbîkü's-Sünne'den, Fi Zilâli'l-Kur'ân trc., III, 408
1127] 9/Tevbe, 86, 87
1128] 9/Tevbe, 16
1129] 2/Bakara, 218
1130] 47/Muhammed, 31
CİHAD
- 239 -
etme! Çünkü Sen imtihan edersen biz rezil oluruz, sırlarımız ortaya çıkar ve azâba dûçâr edersin.” 1131
Cihad denilince akla ilk gelen şey savaş olmakla beraber, cihad kavramı, bundan çok daha kapsamlı bir mânâyı ihtivâ etmektedir. Allah yolunda canla, malla, söz ve kalemle yapılan mücâdelenin tümü cihad kapsamına girer. Bununla birlikte, canla ve malla yapılan cihad en kutsal cihaddır. Hakiki mânâda bir mücâhid de, böylesi bir cihadda bulunan kimsedir.
Rabbimiz, böylesi bir cihada katılan mücâhidlerle yerlerinde oturan mü’minlerin aralarındaki farkı şöyle dile getiriyor: “Mü’minlerden -özür sahibi olanlar dışında- oturanlarla, Allah yolunda malları ve canlarıyla cihad edenler bir değildir. Allah, malları ve canlarıyla cihad edenleri derece bakımından oturanlardan üstün kılmıştır. Bununla beraber Allah, her ikisine de güzelliği (Cenneti) vaadetmiştir. Ama mücâhidleri, oturanlardan çok büyük bir ecirle üstün kılmıştır. Kendi katından onlara dereceler, mağfiret ve rahmet vardır. Ve Allah, Ğafûr’dur, Rahîm’dir.” 1132
Bu âyetler, Allah yolunda canlarıyla ve mallarıyla cihad eden müslümanlarla, mâzeretleri dolayısıyla cihada katılamayan müslümanları karşılaştırıyor. Malla ve canla mücâdele eden mü’minlerle, cihadı terkeden müslümanların eşit olamayacakları kaidesini koyuyor. Gerçi mü’min oldukları ve içlerinden cihada katılmayı geçirdikleri için, Cenâb-ı Allah, geçerli mâzereti olanlara da mükâfât vaadetmiştir, ama; “Allah yolunda malları ve canları ile cihad edenlerle, yerlerinde oturanlar asla bir değildir. Allah, mallarıyla ve canlarıyla cihad edenleri, derece bakımından çok üstün kılmıştır.” 1133
Cihada katılmadıkları için kendilerinden, “yerlerinde oturanlar” diye bahsedilen müslümanların, haddizâtında mü’min oldukları, asla münâfık olmadıkları, âyet-i kerîmenin, “Bununla beraber Allah, her ikisine de cenneti vaadetmiştir” kısmından açıkça anlaşılıyor. Aksi olsaydı, Rabbimizin onlara cenneti vaadetmesi söz konusu olamazdı. Zeyd İbn Sâbit yukardaki âyetin nüzûlü ile ilgili olarak şunları söylüyor: “Mü’minlerden, Allah yolunda cihad edenlerle oturanlar bir değildir” âyeti nazil olduğu zaman Rasûlullah’ın (s.a.s.) yanındaydım. Özür sahiplerini zikretmedi. Bunun üzerine İbn Ümmi Mektûm: “Nasıl olur? Ben görmeyen bir âmâyım” dedi. Tam bu sırada Rasûlullah’a, oturduğu yerde vahiy hali geldi. O da bacağıma dayandı nefsimi elinde tutan Allah’a yemin ederim ki, bacağımın üzerinde öyle ağırlaştı ki onu ezeceğinden korktum. Sonra bu hali geçti. Bana “Yaz” diyerek, “Özür sahipleri hâriç, mü’minlerden, Allah yolunda cihad edenlerle oturanlar bir değildir” âyetini yazdırdı.” 1134
Rasûlullah (s.a.s.), “mücâhid”lerin cennetteki makamlarını şöyle tasvir ediyor: “Cennette yüz derece vardır. Allah onları, kendi yolunda mücâdele edenler için hazırlanmıştır. Her iki derece arasındaki uzaklık, gökle yer arasındaki uzaklık gibidir. Siz Allah’tan istediğinizde Firdevs’i isteyin. Çünkü o, Cennetin tam ortası ve en yüce yeridir.” 1135 Abdullah İbn Mes’ud yoluyla nakledilen bir hadiste de, Rasûlullah’ın şöyle buyurduğu rivâyet edilir: “Kim Allah yolunda bir ok atarsa, onun için bir derece
1131] Seyyid Kutub, Fî Zilâli'l-Kur'ân, XIII/402
1132] 4/Nisâ, 96
1133] 4/Nisâ, 96
1134] el-Vâhidî, Esbâbü'n-Nüzül, Mısır 1968 s. 100
1135] Buhârî, Cihad, 4
- 240 -
KUR’AN KAVRAMLARI
mükâfât vardır.” Birisi; “Ya Rasûlallah, derece nedir?” diye sorunca Rasûlullah: “Dikkat et, o senin ananın (evinin) eşiği değildir. Her iki derece arasındaki mesâfe yüz yıllık yoldur” diye cevap verdi. 1136
Şu hadisler de Allah yolunda cihadda bulunan “mücâhid”lerin faziletlerinden ve üstünlüklerinden bahsetmektedir: “Allah yolunda cihad eden kimse, Allah’ın şu garantisi altındadır: Allah, ya onu mağfiretine ve rahmetine katar (şehâdetle) veya onu sevab ve ganimetle geri döndürür. Allah yolunda cihad eden kimsenin, dönünceye kadarki durumu; gevşeklik etmeksizin gündüzleri oruçlu ve geceleri ibâdete devam eden kimsenin durumu gibidir.” 1137 Rasûlullah’a (s.a.s.) soruldu: “Ya Rasûlallah, insanların hangisi daha faziletlidir?” Allah’ın Rasûlü şöyle cevap verdi: “Canıyla, malıyla Allah yolunda cihad eden mü’mindir.” 1138. “Sabahleyin veya akşamleyin herhangi bir vakitte Allah yolunda (cihad için) bir kere yürüyüş, şüphesiz dünyadan ve dünyadaki şeylerin hepsinden hayırlıdır.” 1139; “Allah yolundaki toz ile Cehennem dumanı müslüman bir kulda toplanmaz.” 1140
Hadislerden de anlaşıldığı gibi, mücâhidlerin üstünlüğü maddî ölçülerle ölçülemeyecek derecede büyüktür. Bununla beraber şu bir gerçektir ki; her müslüman aynı derecede cihada iştirak edemez. Önemli olan, her mü’minin gücü nisbetinde cihad etmesi ya da cihad edenlere destek sağlamasıdır. Mücâhidlerin geride kalan aile efradını gözetmek, cihada çıkan mücâhid geri dönünceye kadar aile efrâdının ihtiyaçlarını karşılamak da hemen hemen cihad kadar önemli bir görevdir. Allah Rasûlü buna işaret ederek şöyle buyurur: “Kim Allah yolunda savaşan bir gâziyi mükemmel bir şekilde teçhizatlandırırsa, o gâzi ölünceye veya savaştan dönünceye kadar (kazandığı) sevâbın bir misli onu teçhizatlandıran kimseye olur.” 1141; “Kim Allah yolunda bir gâziyi teçhizatlandırır veya geride kalan aile efradına bakarsa gazâ etmiş gibi olur.” 1142; “Kişinin harcadığı dinarın/paranın en faziletlisi, onun çoluk çocuğuna harcadığı dinar, Allah yolunda bir at için harcadığı dinar ve kişinin Allah yolunda (savaşan) arkadaşlarına harcadığı dinardır.” 1143
Mücâhede; Önce Gizli Düşmana/Nefsin Hevâsına Karşı Cihad
Cihad ve mücâhede, düşmanın saldırılarına karşı koymak üzere çaba göstermek demektir. İki kavram da aynı anlama gelmekle beraber, cihad daha çok bedensel çabalar için, mücâhede ise daha çok ruhsal çabalar için kullanılmaktadır. Cihad, bilindiği gibi, Allah yolunda, Allah’ın adını yüceltme uğruna çaba gösterme, savaşma ve çalışmadır. Cihad, açık bir düşmana karşı, nefse ve şeytana karşı yapılır. Bunlardan açık düşmana karşı mücâdele etmeye (cihad), nefse, daha doğrusu hevâya (nefsin kötü arzularına) ve şeytana karşı mücâdele etmeye de ‘mücâhede’ diyebiliriz.
Cihad veya mücâhede, mü’minin İslâmî hayatını ve müslüman toplumu her açıdan korumak için gerekli bir çabadır. Cihad, İslâm düşmanlarına karşı savunma
1136] Nesâî, Cihad 26
1137] Buhârî, Cihâd, I; İbn Mace, Cihâd, 1
1138] Buhârî, Cihad, 2
1139] İbn Mâce, Cihad 2
1140] İbn Mâce, Cihad, 9
1141] İbn Mâce, Cihad, 3
1142] Tirmizî, Cihad, 6
1143] İbn Mâce Cihad 4; Halid Erboğa, Şamil İslâm Ansiklopedisi, c. 4, s. 317-319
CİHAD
- 241 -
amacıyla yapılır. Allah’ın adını yüceltmek, insanların müslüman olmalarının önündeki engelleri kaldırmak ve yeryüzünden fitne ve zulmü yok etmek üzere yapılır. Cihad veya mücâhede, Allah’ın mü’minlere kesin emridir. 1144 Allah yolunda mallarıyla ve canlarıyla cihad edenlerin dereceleri çok yüksektir, mükâfatları boldur. 1145 Mü’minler, dünyayı, içindekileri, meskenleri cihaddan çok severlerse, Allah onlara cezâ verir. 1146 Allah (c.c.) cihad emri ile mü’minleri imtihan etmektedir. 1147
Cihad veya mücâhede Allah (c.c.) rızâsı, O’nun adı yüce olsun için ve sevap kazanma amacıyla olursa bir anlam ifade eder. 1148
Dünyalık bir çıkar için, şöhret, yağma ve intikam alma uğruna mücâhede edenler Allah yolunda değillerdir.1149 Nefsin kötü arzularına ve şeytana karşı yapılan mücâhede, şüphesiz mü’minin takvâ derecesine ulaşmasını sağlar. Nefsinin isteklerini sınırlamayan kişi, azgınlığa ve sapıklığa düşer; şeytanın aldatmalarına erken kanar. Mücâhede, mü’mine İslâm ahlâkı kazandırır.
Müslüman, nefsinin haklı isteklerini karşılar. Çünkü hayatın devamı için buna ihtiyaç vardır. Aşırı isteklerine (şehvetine), hazlarına, hırslarına ise sınır koyar. Aslında nefsini terbiye etmek, nefsi Allah’ın huzurunda teslim olmaya, İslâmî emir ve yasakları yerine getirebilir bir olgunluğa ulaştırmaktır. Bu bir anlamda onu İslâmî ilkelere, ibâdetlere, Allah için fedâkârlık yapmaya râzı etmektir. Mücâhede; bu gayretin, bu çabanın, bu hedefin tatlı bir metodudur. 1150
Allah yolunda savaşana da mücâhid denir. Cihad, Hz. Peygamber’in ifadesiyle şu şekilde vasıflandırılır. “Allah’a en sevimli gelen ve en faziletli amellerden birisidir.” 1151; “İnsanların en faziletlisi de Allah yolunda malıyla ve canıyla mücâhede eden mü’mindir.” 1152 Allah yolunda savaşın (mücâhede) esas gâyesi, Allah’ın dinini yaymak ve onu yüceltmektir. 1153 Mücâhede; kâfirlere, münâfıklara, din düşmanlarına ve dinden dönenlere karşı yapılır. 1154 Allah yolunda mücâhedenin ilk şartı ise, mü’min olmaktır. Çünkü âyette “İman edenler Allah yolunda savaşırlar, inkâr eden kâfirler de tâğut yolunda savaşırlar.” 1155 buyurulmuştur. Allah yolunda savaşanlar ise gerçekten iman etmiş olanlardır. 1156 Aynı zamanda onlar birbirlerinin dostudurlar,1157 Allah düşmanlarını dost edinmezler. 1158
Mücâhede, gerçekten inanmış olanların karakteristik özelliğidir. Gerektiğinde
1144] 5/Mâide, 35; 9/Tevbe, 41; 22/Hacc, 78; 2/Bakara, 190; 4/Nisâ, 76 vd
1145] 61/Saff, 10-12; 5/Mâide, 5
1146] 9/Tevbe, 24
1147] 3/Âl-i İmrân, 142; 9/Tevbe, 16
1148] Buhârî, Cihad 15; Müslim, İmâre 149-151; Ebû Dâvud, Cihad 26; İbn Mâce, Cihad 13; Tirmizî, Cihad 16; Nesâî, Cihad 21
1149] Ebû Dâvud, Cihad 25; Nesâî, Cenâiz 61
1150] Hüseyin K. Ece, İslâm'ın Temel Kavramları, s. 430-431
1151] Bûhâri, Edeb, I, Cihâd I; Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 32
1152] Buhârî, Cihâd, 2
1153] Buhârî, Tevhid, 28
1154] Furkan, 25/52; Mümtehine, 60/1; Tahrim, 66/9; Mâlik b. Enes, Muvatta', Zekât, 30
1155] 4/Nisa, 76
1156] bk. 49/Hucurât, 15
1157] bk. 8/Enfâl, 74-75
1158] bk. 60/Mümtehıne, 1
- 242 -
KUR’AN KAVRAMLARI
Allah yolunda ölmek, onlar için bir şereftir. Çünkü Kur’ân-ıKerim’de “Allah, mü’minlerden mallarını ve canlarını, Cennet kendilerinin olmak üzere satın almıştır. Onlar Allah yolunda savaşırlar, öldürürler ve öldürülürler. Bu, Allah’ın üzerine bir borçtur. Gerek Tevrat’ta, gerek İncil’de, gerek Kur’ân’da (Allah, yolunda çarpışanlara cennet vereceğini vadetmiştir).” 1159 buyurulmuştur. Allah onlardan yanadır.” 1160
Allah yolunda savaş (mücâhede), insanlar için aynı zamanda bir imtihan vesilesidir. 1161 İnanarak Allah yolunda mücâdele edenlerle, özürsüz olarak cihada katılmayanlar Allah katında bir sayılmayacak; canlarıyla, mallarıyla cihad edenler mertebece daha üstün tutulacaklardır. Onlar Allah’ın rahmetini ve dolayısıyla Cennetini de umabilirler. Onlar doğru yoldadır. Gerçek mutluluğa erişenler de onlar olacaktır.1162 Allah uğrunda savaşanlar netice itibâriyle kendileri için savaşmış olurlar. Çünkü Allah, âlemlerden müstağnidir1163ve “Şüphesiz, inkâr edenler, Allah yolundan alıkoyanlar ve kendilerine doğru yol belli olduktan sonra Peygambere karşı gelenler, Allah’a hiç bir zarar veremezler. O, onların işlerini boşa çıkaracaktır.” 1164
Peygamber Efendimiz, “Mekke’nin fethinden sonra artık hicret yoktur, fakat cihad ve niyet vardır...”1165 buyurmak sûretiyle cihâdın her devirde yapılması gerektiğine işaret etmiştir. Kahramanlık olsun diye, “ne cesur adammış!” desinler diye veya gösteriş olsun diye savaşanlardan hangisi Allah yolundadır, sorusuna cevaben de: “Kim Allah’ın şânını yüceltmek için savaşırsa, o Allah yolundadır.” 1166 buyurmuştur. Şu halde Allah yolunda mücâhede eden kişi niyetinde samimi ve amelinde ihlâslı olmalıdır. Aksi takdirde çabaları boşa çıkabilir.
Mü’min insanın hayatta en çok değer vereceği iki şey Allah ve Rasûlü olmalıdır. Onlar uğrunda yapılacak mücâhedeye hiç bir şey engel olmamalıdır. Yoksa bir gün Allah’ın azâbını beklemek muhtemel olabilir. Bu gerçek, Kur’ân-ı Kerim’de şöyle dile getirilmiştir: “De ki; babalarınız, oğullarınız, kardeşleriniz, eşleriniz, akrabanız, elde ettiğiniz mallar, durgun gitmesinden korktuğunuz ticaret, hoşunuza giden evler sizce Allah’tan; Peygamberinden ve Allah yolunda savaşmaktan daha sevimli ise, Allah’ın buyruğu gelene kadar bekleyin. Allah fâsık kimseleri doğru yola eriştirmez.” 1167
Konuyla ilgili âyet ve hadislerden de anlaşılacağı gibi cihâd, canla ve malla yapılır. Fakat en önemlisi insanın önce kendi nefsiyle mücâhede etmesidir. Çünkü nefsine hâkim olamayan kimse, düşman karşısındaki mağlubiyeti peşinen kabul etmiş demektir. İşte bunun içindir ki “İman edenlerden özürsüz olarak yerlerinde oturanlar ile, mal ve canlarıyla Allah yolunda cihâd edenler birbirine eşit değildir...” 1168 buyurulmuştur.
Tasavvufta ise, mücâhede nefsi zorluklarla yormak ve onun arzu ve isteklerine karşı çıkmaktır. Daha geniş olarak, makam ve servete, bünyeyi semirtip ruhu
1159] 9/Tevbe, 111
1160] bk. 16/Nahl, 110
1161] 3/Âl-i İmrân, 142-143; 47/Muhammed, 31; 9/Tevbe, 16
1162] 2/Bakara, 218; 4/Nisa,95-96; 9/Tevbe, 20, 88; 29/Ankebût, 69
1163] 29/Ankebût, 6
1164] 47/Muhammed, 32
1165] Buhâri, Cihâd, 1
1166] Buhârî, Tevhid, 28
1167] 9/Tevbe, 24
1168] 4/Nisâ, 95
CİHAD
- 243 -
öldüren lezzetli nimetlere karşı nefsin tutku haline gelen meylini dizginleyip yavaş yavaş ona karşı çıkmak ve onun varlığını yok etmeye çalışmaktır. Kuşeyrî: “Hal ve makam sahibi olmak için harcanan sürekli ve düzenli çabalara mücâhade ve rıyâzât adı verilir” demiştir.
Allah Teâlâ: “Uğrumuzda mücahede edenlere, mutlaka yollarımızı göstereceğiz” 1169 buyurmuştur.
Rasûlûllah (s.a.s.) de: “Nefsinin de senin üzerinde hakları vardır” buyurarak mücâhadede ölçünün kaçırılmamasını istemiştir. Nefsin haklarını çiğnemek, sebepsiz yere onu zorluklara sürüklemek mücâhade değildir. Şeyh Tehânevî, Takrir’inde: “Nefsin istekleri ikidir. Birisi hakları, diğeri duyduğu hazlarıdır. Vücudu ayakta tutabilmek için nefsin hakları korunmalıdır. Nefsin hazları ise, yaşamak için gerekli olmayan fazlalıklarıdır. Mücâhedenin gâyesi hazları yok etmek, hakları bırakmaktır” demiştir. Nefse karşı çıkmanın bir gâyesi olmalıdır. Aksi halde zarar doğurur, mücâhede de sayılmaz. Allah için üzüntü ve kedere tahammül, mücâhedenin yüksek derecelerindendir.
İnsan mücâhede ile huylarını kökünden söküp atamaz. Onları faydalı hale getirir. Nitekim Rasûlullah (s.a.s.): “Birinin tamamen huyundan vazgeçtiğini duyarsanız inanmayınız” buyurmuştur. Bununla birlikte, ruhî hayat, mücâhede ve riyazatla elde edilir. Fakat mücâhede, varılması istenen bir gâye değil, bir tedbir ve tesellidir.
Mücâhede ve riyazât şu maksatlarla yapılır: 1- Takvâ ve verâ sahibi olarak Cehennem’den kurtulmak, 2- Kur’an ve Sünnet ahlâkını huy haline getirerek Cennet’e girmek ve mutlu olmak. 1170
İctihad; Cihadın İlimle Yapılanı
‘İctihad’ sözlükte, güç, tâkat ve çaba, bir şeyi elde etmek için ya da bir şeyi yapmak için olanca çabayı göstermek, çalışıp çabalamak anlamındadır. Fıkıh ilminde ‘ictihad’, İslâm’ın hükümlerini anlayıp öğrenmek üzere gayret göstermektir. Başka bir deyişle; belirli bir seviyeye gelmiş bir İslâm âliminin, Kur’ân-ı Kerim ve Sünnet’in yorumlanması gereken kısımlarını yorumlaması, sağlam metodlar uygulayarak bu kaynaklardan dini bilmek ve yaşamak için gerekli bilgi ve hükümleri çıkarması demektir.
İctihad yapabilen İslâm âlimlerine (fakîhlere) ‘müctehid’ adı verilmektedir. Kur’ân-ı Kerim, insan hayatıyla ilgili bütün sorunlara açık hükümler koymamıştır. Bir kısmını açıklamıştır, bir kısmını işaret etmiştir veya Sünnete bırakmıştır. Bazı konularda ise birtakım ipuçları vererek, insanların bu konular üzerinde düşünmelerini tavsiye etmiştir.
Peygamberimizin sünneti, Kur’an’ın uygulamasıdır. Peygamberimiz hayatında, Allah’ın açık hükümlerini uygulamış, işaret edilenleri vahiyden aldığı yetkiyle açıklamış ve bazen de ashâbıyla istişâre edip görüşerek hükümler vermiş, uygulamalar yapmıştır. Yine kendi zamanında birtakım konularda yapılan doğru ictihadları kabul etmiş, ‘Kur’an’da ve Sünnette bulamadığım konularda kendi ictihadımla karar vereceğim’ diyen sahâbeyi doğru görmüştür: Rasûlüllah (s.a.s.)
1169] 14/İbrahim, 12
1170] Ahmet Güç, Şâmil İslâm Ansiklopedisi, c. 4, s. 316-317
- 244 -
KUR’AN KAVRAMLARI
Muaz bin Cebel’i (r.a.) Yemen’e göndermek istediği zaman ona şöyle sordu: “Sana bir dâvâ geldiği zaman nasıl hüküm vereceksin?” Muaz bin Cebel; “Allah’ın Kitabıyla” şeklinde cevap verdi. Peygamberimiz (s.a.s.) bu sefer; “(Sana gelen dâvânın hükmünü) orada bulamazsan” diye tekrar sordu. O da; “Allah’ın Rasûlünün sünnetiyle hükmederim” dedi. Peygamberimiz; “Rasûlüllah’ın sünnetinde de Allah’ın Kitabında da (o meseleyi) bulamazsan?” diye yine sordu. Muaz şöyle cevap verdi: “Kendi görüşümle ictihad edeceğim ve bundan da geri kalmayacağım.” Bunun üzerine peygamberimiz eliyle onun göğsüne vurarak; “Rasûlüllah’ın elçisini, O’nu memnun edecek şekilde başarılı kılan Allah’a hamdolsun” buyurdu. 1171
İctihad’ın İşleyişi: İctihad, bir anlamda kapalı bir sorunun çözülmesi, hakkında hüküm bulunmayan yeni ortaya çıkmış meselelerin dinî hükmünün bulunabilmesi çalışmasıdır. Müslümanlar hayatlarının bütün alanlarında dinlerine uygun yaşamak, bütün sorunlarını Kur’an’a ve Sünnet’e göre çözmek isterler. Kur’an’da ve Sünnette o sorunun çözümü yoksa, müslümanın kendisinin, kendi bilgisi yetersiz ise, yetkin bir âlimin o sorunu Kur’an’a ve Sünnet’e göre çözmesi gerekir.
Bir şer’î hükümde ictihad yapılabilmesi için, o hükmün yoruma açık olması gerekir. Kesin ve açık hükümlerde ictihada zâten ihtiyaç bulunmamaktadır. Mecelle’nin 14. maddesinde “Mevrid-i Nass’ta ictihada mesağ yoktur” denilmiştir. Yani Nass’ın (Kur’an ve Sünnet’in) açıkça ortaya koyduğu meselede ictihad yapmaya müsâade yoktur. İslâmî hükümlerin bazıları ‘muhkem’ yani açık ve net değildir. Onlar üzerinde yorum yapma imkânı vardır. Hatta onları yorumlamak, onlardan yeni hükümler çıkarmak gerekir. Bu demektir ki, ictihada ihtiyaç vardır. Aksi halde İslâm’ı yaşamak zorlaşır ve insanlar İslâm dışında çözümler aramaya başlarlar.
İnsanlar ve toplumlar geliştikçe, yeni yeni problemler çıkmakta, yeni yeni olaylarla karşılaşılmaktadır. Eğer ictihada izin verilmemiş olsaydı, belki milyonlarca konu çözümsüz kalırdı. Müctehidlerin ictihadı, hem Kur’an’ın anlaşılmasına yardımcı olur, hem de İslâm hukukunu sistemli bir şekilde öğrenip yaşamamıza yol açar. Ancak müctehidlerin ictihadları dinin kesin emri değillerdir.
Âlimler, ictihad yapacak kimselerde bazı özelliklerin olmasını şart koşmuşlardır. Yeterli bilgisi ve yeteneği olmayan kimseler ‘ictihad’ yapmaya kalkarsa, din yara alır ve yanlış anlaşılır. Yani her önüne gelen dinî meselelerde, ‘benim görüşüme göre, benim anladığıma göre...’ deyip, istediği fetvâyı veremez, vermemelidir. Câhil bir kişinin görüşü, kararı, ya da fetvâsı hem kendine, hem de başkalarına zarar verir.
İctihadlar Bağlayıcı mıdır? İctihadlar her ne kadar dinin kendisi değilse de, “dinin hükmü böyle olabilir, eldeki deliller böyle olabileceğini gösteriyor, ya da dinî bir hüküm bu şekilde uygalanabilir” demektir. Öyleyse bir müslümanın “âlimlerin yaptığı ictihadlar beni bağlamaz, ben bildiğim gibi amel ederim”, ya da “ictihadlar dine yapılmış eklemelerdir, doğru da bağlayıcı da değillerdir” demesi kesinlikle yanlıştır. Unutmamak gerekir ki, dinin anlaşılması ve pratikte uygulanabilmesi için yetkin bilginlerin ilmine ihtiyaç vardır.
1171] Ebû Dâvud, Akdiye, hadis no: 3592; Tirmizî, Ahkâm 3, hadis no: 1327; Ahmed bin Hanbel, V/230
CİHAD
- 245 -
Mezheblerin fıkıh kitaplarına baktığımız zaman, aynı meselede çok farklı ictihadların yapıldığını görürüz. Bu bizi şaşırtmamalı. Çünkü bütün müctehidler ellerindeki delillere, kendilerine ulaşan hadislere ve haberlere dayanarak fetvâ vermişlerdir. Onların iyi niyetlileri, bütün güçlerini kullanarak cevabın en isâbetlisini bulmaya çalışmışlardır. Müctehidler bu çabayı gösterirken hatalı kararlar verseler bile sevap kazanırlar. Çünkü onlar hiç bir etki altında kalmadan, hiç dünyalık kazancı düşünmeden yalnızca Allah rızâsı için, olanca güçlerini kullanarak doğruya ulaşmaya çalışırlar. Ancak âlim olmayan, meseleleri ve delillerini yeterince bimeyen birisi, işine geldiği gibi fetvâ vermeye kalkışırsa bırakın sevap almayı; günah kazanır, belki de dalâlete/sapıklığa düşebilir. Bir kişinin herhangi bir konu hakkında bilgisi yoksa hevâsına/arzularına göre fetvâ veya karar verir. Bu câhillik de onu doğru yoldan uzaklaştırabilir.
Peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “Hâkim (hükmeden-karar veren) ictihad eder ve isâbetli karara ulaşırsa kendisine iki ücret (sevap) verilir. Eğer ictihad eder ve hatalı karar verirse ona da bir ücret verilir.” 1172
Belli bir mezhebe göre amel edenler, o mezheb imamlarının ictihadlarını göz önüne alırlar, ama başka müctehidlerin ictihadlarının yanlış olduğunu düşünmezler. Çünkü müctehidler, ellerindeki delillerden hareket ederek o sonuca ulaşmışlardır. Deliller ve o delilleri uygulama metodu farklı olursa, farklı ictihadların olması doğaldır. Onların pek çoğu ortaya koydukları ictihadlarda ısrarcı olmamışlar, müslümanlara “bizim ictihadımızdan daha isâbetlisini bulursanız ona uyun” demişlerdir.
Sahâbeler gibi, daha sonradan gelen bazı âlimler de bir konu hakkında ortak ictihadda bulunmuşlardır. Bunlara ‘icmâ’ denir. Müctehid âlimler bir konuda ortak ictihad yapmışlarsa, yani bir meselede ‘icmâ’ olmuşsa; artık o konuda ictihada ihtiyaç yoktur.
İnsanlara bırakılan yani Kur’an ve Sünnetin bir şey söylemediği, hüküm koymadığı, fıkıh dışı konularda söz söyleme yetkisi yalnızca müctehidlere âit değildir. Böyle konularda uzman olanlar, mü’min ve güvenilir olmak kaydıyla; söz söyleyebilir, hüküm verebilirler. Bunların görüşleri veya verdiği karar ise ictihad olmaz. Özellikle İslâm tarihinde görüldüğü gibi birtakım siyasî mezheplerin ve grup görüşlerinin -terim anlamıyla- ictihad sayılmasının imkânı yoktur. Yani ictihadın alanı Kur’an ve Sünnetle belirlenmiştir. Bu da onlardaki yoruma açık hükümler ve yeni karşılaşılan fıkhî sorunlardır.
Yeni ortaya çıkan meselelere cevap verebilmek ve İslâm’ı bütün çağlara, bütün topluluklara uygulayabilmek için ictihad yapılması gerekir. Elbette işin ehli olan insanlar tarafından. İslâm’daki ictihad faâliyeti, İslâm hukukunun her devirde ve yerde uygulanmasını sağladığı gibi, onu statiklikten/donukluktan kurtarır. İctihad, hem İslâm’ın mevcut hükümlerinin uygulanabilmesi, hem de sonradan ortaya çıkmış sorunlara İslâmî çözümler getirilebilmesi için gereklidir. İslâmî hükümler ile hayat arasında bir kopukluk yoktur, olmamalıdır. İctihad bu kopukluğu ortadan kaldıran çok önemli bir çabadır.
İctihad Kapısı Kapalı mıdır? Yakın yüzyıllarda, ictihad kapısının kapandığı
1172] Buhârî, İ’tisâm 21; Müslim, Akdiye 15, hadis no: 1716; Ebû Dâvud, Akdiye 2, hadis no: 3574; Tirmizî, Ahkâm 2, hadis no: 1326; Nesâî, Kadâ 3
- 246 -
KUR’AN KAVRAMLARI
iddia edilmiştir. Hâlâ bu görüşü savunanlar da bulunmaktadır. Hâlbuki, ictihadın kapısını kapamak, İslâmî hükümlerin uygulanmasının önünü tıkayıp, müslümanları çözümsüzlük yüzünden başka milletlerin hukuk ilkelerine yöneltmektir. Ya da İslâm’ı hayata uygulamayı zorlaştırmaktır.
Günümüzde yetkili müctehidlerin veya müctehidlerin oluşturacağı konsey ve kuralların ictihadına şiddetle ihtiyaç vardır. Bu ictihad hiçbir zaman yeni mezhebler uydurmak, yeni namaz kılma veya hac yapma şekli icat etmek değildir. İctihadı böyle anlayanlar şüphesiz asıl maksadın uzağına düşerler, işi zorlaştırırlar. Bugün, Batıdan kaynaklanan modern kültürün, değişen hayat şartlarının, ortaya çıkmış sayısız hayat felsefesinin, yoğun iletişim kültürünün etkisinde kalan, bu gerçeklerle yüzyüze olan, yığınla ekonomik ve sosyal sorunlarla boğuşan müslümanların problemleri çözüm beklemektedir. Müslüman hukukçuların bunca yeni meseleye İslâmî fıkıh çerçevesinde çözüm üretmeleri, yani ictihad etmeleri gerekir.
İslâm hukukunda terim anlamıyla ictihad, fıkıh ile sınırlıdır. İctihadı geniş anlamıyla alıp, din konusunda söylenen her şeye, varılan her yoruma ictihad deyip, sonra da hepsini; ictihad kapısı kapalı kabul zannedildiği için reddetmenin mantığı yoktur. İctihad kapısını bu anlamda da kapalı tutanlar, câhil-âlim müslümanları kör bir taklitçiliğe, önceden gelip geçmiş ataları aynen izlemeye ve yeni meseleler karşısında ebkem (dilsiz) olmaya dâvet ediyorlar. Nitekim İslâm âleminin son beşyüz yıllık geriliğinde bu kafa yapısının etkili olduğu inkâr edilemez.
Her şeyin adını iyi koymak gerekir. İlmin alanı çok geniştir. Eskiden olduğu gibi şimdi de insanla ve onun ihtiyaçlarıyla ilgili sayısız bilim dalı gelişmiştir. Bunların bilinmesi, öğretilmesi, uygulanması bir sorunu çözüyorsa, müslümanların bunun uzağında olması düşünülemez. Hikmet kavramına giren, İslâmın temel ilkelerine aykırı olmayan her şeyi, ihtiyaç kadar almak gerekir. Bu nedenle günümüzde korkunç boyutlara ulaşan bilgiden ve iletişimden yoksun olmak, başkalarının güdümüne ve giderek onların dünya görüşlerine girme tehlikesini beraberinde getirir.
Pozitif bilimlerde araştırma, cehd, fikir ürteme, deney yapma, düşünce geliştirme faydalı ve ihtiyaç olduğu gibi, İslâmî ilimler sahasında da aynı şeyleri yapmak hem faydalıdır, hem de gereklidir. Din’in anlaşılması, her devirde yaşanabilmesi için yeniden yorumlanması, günümüzde ulaşılan bilgi ve tecrübeleri de hesaba katarak yeni açıklamalar yapılması zararlı değildir. Yeter ki bu işleri yapanlar iyi niyetli olsun, İslâm’ın asıl kaynaklarına bağlı kalsın, İslâm’ı ve onun ilkelerini çağa, siyasî düzenlere ya da birilerinin keyfine uydurmaya kalkmasınlar. İslâm, hiç kimsenin çağına, keyfine, hevâsına, ölçüsüne, kafa yapısına uymak durumunda değildir. Ama bütün insanlar, Allah’a kulluk için İslâm’a teslim olmak zorundadırlar.
Tekrar edelim ki, bütün ilim dallarında yoğun bir çabaya (ictihada) ihtiyaç olduğu gibi, yeni fıkhî meseleleri çözmek için de -terim anlamında- ictihada ihtiyaç vardır. 1173
Lugat anlamı olarak güç, tâkat ve çaba anlamına gelen “ictihad”, bir şeyi elde etmek için olanca gücünü sarfetmek anlamında hakîkî; kıyas vb. yollarla
1173] Hüseyin K. Ece, İslâm’ın Temel Kavramları, s. 287-291
CİHAD
- 247 -
hüküm çıkarmak anlamında ise mecâzîdir. 1174
“İctihad” kelimesi, Kur’ân-ı Kerîm’de zikredilmemiş, hadis-i şeriflerde ise her iki anlamda kullanılmıştır. Hz. Peygamber, düzgün namaz kılmayan bir sahâbiye “namazını yeniden kıl, çünkü sen namaz kılmadın!” demiş ve bu hal üç defa tekrar edilmiştir. Üçüncüde namaz kılan “bana doğrusunu öğret, vallahi ben elimden geleni yaptım” derken “ictehedtü (ictihad ettim)” ifâdesini kullanmıştır.1175Şu hadislerde mecâzî anlamında kullanılmıştır: “Hâkim hükmedip, ictihadda bulunur ve isâbet ederse ona iki ecir vardır.” 1176 Allah Rasûlü, Muaz bin Cebel’i Yemen’e yönetici olarak gönderirken; “Kitap ve sünnette hüküm bulamazsan ne ile hükmedersin?” sorusuna Muaz “Re’yimle ictihad ederim” diye cevap vermiştir. 1177
Bir terim olarak ictihad en eski fıkıh usûlü kaynağı olan Şâfiî (ö. 204/819)’nin er-Risâlesi’nde şöyle târif edilmiştir: “Her hâdise hakkında ya ona ait bir hüküm veya hak olan hükmün yolunu gösteren bir delâlet vardır. Hâdisenin açık hükmü varsa ona uymak gereklidir. Eğer muayyen bir hüküm yoksa, hâdisenin hak oları hükmüne götüren yolun delili ictihad ile aranır; İctihad ise kıyastan ibârettir.”1178 En eski fıkıh usûlü kaynağında yer alan bu târif yeterli değildir. Çünkü ictihad, kıyas yoluyla olabileceği gibi, âyet ve hadislerde hâkim bulunan genel prensiplerden, kelime ve cümlelerin çeşitli delâlet ve inceliklerinden kıyas dışında kalan diğer istidlâl yollarından hüküm çıkarmak tarzında da olabilir. Bu duruma göre kıyas her zaman ictihada muhtaçtır, fakat ictihadın tek yolu kıyas değildir. 1179 Kıyas; hakkında âyet ve hadis bulunmayan bir meselenin hükmünü, aralarındaki ortak illet dolayısıyla, hakkında âyet-hadis bulunan meselenin hükmüne bağlamaktır. 1180
Âyet ve hadislerden amelî (pratik) hükümleri çıkarma gücüne sahip oları fâkîh’e “müctehid” denir. İctihad ya şer’î delillerden hüküm çıkarma tarzında olur, ya da çıkarılan bu hükümlerin toplum hayatına uygulanmasıyla ilgili bulunur. Birinci kısma giren ictihad; şer’î kaynaklardan hüküm çıkaran müctehidlere mahsustur. Sahâbe, Tâbiîn, Tebe-i tabiîn ve mezhep imamları devrinde bu çeşit ictihadlarla İslâm hukuku sistemleştirilmiştir. Ancak üçüncü hicrî yüzyıldan sonra giderek ictihad yapanlar azalmış ve şartlarının ağırlığı sebebiyle bu kapının kapandığı kanaati uyanmıştır. Hanbelî, Zâhirî ve Şiî mezheplerinde, ictihad kapısı sürekli açık telâkkî edilmiştir. İkinci kısma giren ictihada gelince; hükümlerin toplum hayatına uygulanması bu tür ictihadda sürekliliği gerekli kılmıştır. İslâm hukukunun yürüyen ve yaşayan hayata intibâkını sağlamak, gelişen toplum hayatının yeni problemlerini çözmek için her devirde bu yola başvurulmuştur. Bunu yapanlara “tahrîc âlimleri” denilir. Bunlar, çıkarılmış hükümlerin illetlerini belirleyip yeni, benzer cüz’î meselelere uygularlar. Bu, hükümleri uygulama çalışması olup, böylece ilk müctehidlerin, üzerinde görüş beyan etmedikleri bir
1174] Zebîdi, Tâcu'l-Arûs, Mısır 1307, II, 329
1175] İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, Haydarâbâd, 1966, I, 156
1176] Buhârî, İ'tisâm, 21; Müslim, Akdiye, 15; Ahmed bin Hanbel, III/187
1177] Ebû Dâvud, Akdiye, hadis no: 3592; Tirmizî, Ahkâm 3, hadis no: 1327; Ahmed bin Hanbel, V/230
1178] Şâfiî, er-Risâle, thk. Ahmed M. Şakir, Mısır 1940, s. 477
1179] Gazzâlî, el-Mustasfâ, Mısır 1324, II/229
1180] Şâfiî, el-Ümm, Mısır 1329, VII/85; Şevkânî, İrşâdü'l Fuhûl, Mısır 1937, s. 197
- 248 -
KUR’AN KAVRAMLARI
kısım meselelerin hükümleri de anlaşılmış olur. 1181
İslâm hukukunda, şer’î hükümler kesin delillere yani açık âyet ve hadislere veya icmâya dayanıyorsa ictihada yer verilmez. Âyet-hadis oları yerde ictihad yoluna gitmek câiz değildir. Ancak nass’ların sübûtu ve delâleti kat’î/kesin olur veya bir konuda icmâ bulunursa ihtilâfa mahal kalmaz. Eğer nassların sübûtu veya delâleti zannî olup kesinlik ifâde etmiyorsa veya bir nasstan birkaç hüküm çıkarmak mümkün oluyorsa, ictihada başvurmak gerekir. Diğer yandan ictihad, en çok hakkında nass bulunmayan olayların hükümlerini belirlemek için yapılır 1182. Devamlı farklılaşan toplum hayatında yeni meselelerin zuhûru tabiîdir. Çözüm bekleyen problemlere eğilmek gerekir. Ayrıca birtakım amelî hükümlerin örf-âdet, istihsan, maslahat… gibi tâlî derecedeki delillere dayandığı düşünülürse problemin ağırlığı daha iyi anlaşılır.
Dayandığı Kitap, Sünnet ve icmâ delillerinden biri bilinmeksizin bir müctehidin sözünü alıp, bununla amel etmeye “taklid” denir. Fakat deliline bakmak, öğrenmek ve ictihadına katılmak sûretiyle bir müctehidin re’yini benimsemeye ise “ittibâ” adı verilir. Eş-Şevkânî’ye (ö. 1250/1832) göre, sahâbe, tabiîn ve etbâü’t-tâbiîn içinden ictihad derecesine ulaşamayanlar muayyen bir müctehidi taklid etmiyor, onlardan problemleriyle ilgili delilleri sorup öğrenerek bunlara ittibâ ediyorlardı. Taklit bu nesillerden sonra zuhûr etmiştir.1183 Müslümanlar arasında taklid yerine, ittibâ ruh ve alışkanlığının geliştirilmesi toplumu giderek vahiyle, sünnetle ve icmâ-ı ümmetle karşı karşıya getirir. Bunun sonucunda vahiy ve sünnet, toplum üzerindeki etkisini gösterir.
İctihadın hükmü gâlip zandır. Yani bir meselenin ictihad ile sâbit olan hükmü yanılma ihtimali ile birlikte gâlip zanna dayanır. Bir müctehidin devamlı isâbet etmesi gerekmez. Hata etmesi de mümkün ve muhtemeldir. Bu yüzden Ebû Hanîfe, “bu bizim ulaştığımız en iyi sonuçtur. Kim bundan daha iyisine ulaşırsa ona uysun” derdi. İmam Şâfiî de; “bir hadis görürseniz ona sarılın ve benim görüşümü duvara çarpın” demiştir.1184 Mu’tezile’ye göre, her müctehid ictihadında isâbet etmiş sayılır. Çünkü hüküm, Allah nezdinde müctehidin ictihadına tâbîdir. Aksi halde insanlar güç yetiremeyecekleri bir yükümlülükle karşı karşıya gelmiş olur. 1185
Kolektif İctihadın Gerekliliği
Bütün problemlerin çözümünde istişare ve kollektif şuur çok önemlidir. ictihad kapısı her zaman açıktır; fakat o kapıdan içeri girebilmenin belli dönemlerde belli engelleri söz konusudur.
Evet, o kapıyı kimse kapamamıştır; ehliyetsiz kimselerin, hevalarını hüda göstermelerini engellemek ve dini kendi heveslerine göre yorumlamalarına meydan vermemek için bazı âlimler bu meseleye temkinli yaklaşmış olsalar da, aslında o kapı açıktır ve sadece ehil olmayanların yüzüne kapanmıştır.
1181] Muhammed Ebû Zehra, Usulü'l-Fıkh, Kahire, t.y., s. 379
1182] Abdülvahhâb Hallâf, Masâdiru't-Teşriî'l-İslâmî, s.10
1183] Hayreddin Karaman, İslâm Hukukunda ictihad, Ankara 1975, s. 206
1184] Ebu Zehrâ. a.g.e, s. 388, 389
1185] Ömer Nasuhi Bilmen, lstılahat-ı Fıkhıyye Kâmusu, I, 243; Hamdi Döndüren, Şamil İslâm Ansiklopedisi, c. 3, s. 86-88
CİHAD
- 249 -
Günümüzde fikirler ve kalpler bir hayli dağınık, zihinler de maneviyata yabancıdır. İnsanların çoğunun, hayatı İslamî çerçevede sürdürme konusunda herhangi bir cehd ü gayreti yoktur. Artık, -maalesef- din, insanların birinci meselesi değildir; “olsa da olur, olmasa da” şeklinde ele alınmaktadır. İşte, içtihad kapısı açık olsa bile, böyle bir atmosferde, hakkını vererek o dinamiği kullanacak kimselerin çıkması oldukça zordur.
Dolayısıyla, bugün ictihada ihtiyaç duyulan meselelerin halledilmesi de ancak kollektif şuurla mümkün olacaktır. Sahasının uzmanı şahıslardan meydana gelecek olan bir heyet böyle bir içtihadı -Allah’ın izni ve inâyetiyle- gerçekleştirmiş ve böylelikle bir kişinin üstesinden gelemeyeceği bu ağır yük cemaatin omuzlarına yüklenmiş olacaktır. Evet, bundan sonra, istihraçlar, istinbatlar ve içtihadlar hep o işin uzmanı insanların bir araya gelmeleri neticesinde kolektif şuurla yapılacaktır.
Bu açıdan da, ilim ve bilgi birikimi itibarıyla da bir mü’minin kendini yeterli görmesi ve “Artık ben kendime yeterim” şeklinde düşünmesi mümkün değildir. Hatta, dinî ilimlerle uğraşan kimselerin, “Şu kitapları okuduk, şimdi de bunları mütalaa ediyoruz; bu atmosferin bize ilham ettiği şeyler istikametinde fikir alış-verişinde bulunuyoruz.” deyip sadece o birkaç saatlik ve birkaç senelik okumayı yeterli görmeleri onlar adına büyük bir aldanmışlık sayılır. Zira ilim tâlibi de “hel min mezîd” kahramanı olmalı, kendisini asla yeterli görmemeli; okuma ve başkalarının yüksek fikirlerinden istifade etme kulvarında bir ömür boyu sürekli koşmalıdır.
Dahası, ilim, insanı salih amele sevk etmelidir; çünkü öğrenmek ve bilmek, insanı Allah’a yaklaştırdığı ölçüde bir kıymet ifade etmektedir. İnsan, öğrendiği her meseleyi elden geldiğince pratiğe dökmeli ve onunla Allah’a bir adım daha yaklaşmanın yollarını aramalıdır. Nitekim Rasûlullah (s.a.s.), “Kim ilim bakımından ilerledikçe zühd hayatı açısından da mesafe kat’etmezse, onun sadece Allah’tan uzaklığı artar; yani, öğrendiği onca hakikate rağmen, dünyaya rağbet etmekten ve nefsânî arzularına göre yaşamaktan vazgeçmeyen bir insan Allah’tan uzaklaştıkça uzaklaşır.” buyurmuştur. 1186
Müctehid; İlim ve Fikirle Cihad Eden Âlim
“Müctehid”, âyet ve hadislere dayanarak hüküm çıkaran İslâm bilgini; İslâm hukukçusu; âlim, fakîh kimselere denir. Âyet ve hadislerden hüküm çıkarma gücüne sahip olan fakîh zâta “müctehid” denir. İctihad, ya şer’î delillerden hüküm çıkarma şeklinde olur ya da çıkarılan bu hükümlerin toplum hayatına uygulanmasıyla ilgili bulunur.
Arapça’yı iyi bildikleri ve Hz. Peygamberle beraberlik sâyesinde Allah ve Rasûlünün maksadını çok iyi anladıkları için sahâbe neslinden müctehidlerin sayısı bir hayli çoktur. Ancak kendilerinden hüküm ve fetvâ nakledilen sahâbe müctehidi yüz otuz kadardır. Bunlardan yedi tanesi fetvâları birer kitap olacak kadar çoktur. Fukâhâ-i Seb’a denen bu sahâbiler şunlardır; Hz. Ömer, Ali, Âişe, Zeyd bin Sâbit, Abdullah bin Mes’ud, Abdullah bin Abbas ve Abdullah bin Ömer. 1187
1186] F.G., Zaman 6/3/2008
1187] İbnü'l-Kayyim, İ'lâmü'l-Muvakkıîn, thk. M. Muhyiddin Abdulhamid, Mısır 1955, I, 14 vd
- 250 -
KUR’AN KAVRAMLARI
Hz. Ömer, Ebû Mûsâ el-Eşârî’ye gönderdiği mektupta onu kıyas ve ictihada teşvik etmiş, yine aynı konuda Kâdî Şurayh’a (ö. 78/697) şöyle demiştir: “Kitab’dan açıkça anlayabildiğinle hükmet. Eğer Kitabın tamamını bilemezsen Rasûlullah’ın hükmettiği ile hükmet. Bunun hepsini bilemezsen, doğru yolda olan âlimlerin hükümleriyle/fetvâlarıyla hükmet. Bunların da hepsini bilemezsen, re’yinle ictihad et, âlim ve sâlih kişilerle de istişâre et.” 1188
Âyet ve hadislerden hüküm çıkarmak ve ictihad gerektiren konuları çözebilmek için birtakım şartlara ihtiyaç vardır. Bu esaslar fıkıh usulünün tedvini ile birlikte, ilk defa Müctehid imamlar devrinde tesbit edilmiştir. Aşağıda vereceğimiz bu şartları taşıyanlara “müctehid” denir. Bir müctehidde bulunması gereken özellikleri şöylece ifade edebiliriz:
Müctehidde bulunması gereken şartlar:
1) Arapçayı bilmek: Fıkıh usûlü bilginleri bu noktada ittifak etmişlerdir. Çünkü Kur’ân-ı Kerîm ve Sünnet Arap dili ile ifâde edilmiştir. Âyet ve hadislerdeki kelimeleri ve hitabı anlayacak kadar sarf ve nahiv bilgisiyle Arapçayı bilmek gerekir.1189 Ebû İshak eş-Şâtibî’ye (ö. 790/1388) göre ictihad; nass’lardan hüküm çıkarma ile ilgili ise şarttır. Fakat maslahatlar ve mefsedetler nev’inden bir mânâ ve illete bağlı ise Arapça şart değildir. Kıyas ictihadlarının çoğu bu kabildendir. 1190
2) Kur’an ilmine sahip olmak: Kur’ân-ı Kerîm’in hepsini bilmek şart olmayıp, beşyüz kadar oları hüküm âyetlerinin inceliklerini bilmek yeterlidir. Bu âyetlerin; âmm (genel anlam), hâs (özel anlam), mutlak mukayyed, nâsih-mensûh ve sünnetle ilgili durumlarını bilmek gerekir. Kur’an’ı ezbere bilmek gerekmez, ihtiyaç duyulan âyetlerin yerini bulabilecek durumda olmak yeterlidir.1191 Ebû Bekir el-Cassâs (ö. 370/980) ile İbnü’l-Arabî (ö. 543/1148) gibi bilginler “Ahkâmü’l-Kur’an” adlı eserlerinde hüküm âyetlerini açıklamaya çalışmışlardır. es-Sâbûnî’nin “Tefsîru Âyâti’l Ahkâm”1192 isimli eseri de hüküm âyetleri hakkında söylenenleri özlü bir şekilde açıklamıştır.
3) Sünneti bilmek: Bu şart üzerinde de ittifak vardır. Hüküm hadislerini bilmek yeterli olup, mev’ıza, âhiret hükümleri vb. hadisleri bilmek şart değildir. Ancak hadislerin âmm-hâs, mutlak mukayyed, nâsih-mensûh gibi durumlarını, rivâyet yollarını, râvilerin derece ve hallerini, adâlet ve zabt gibi vasıflarını bilmek gerekir. Hadisleri ezbere bilmek şart olmayıp, ihtiyaç duyulan hadisleri yerinde bulabilecek durumda olmak yeterlidir. 1193
4) Üzerinde icmâ veya görüş ayrılığı olan konuları bilmek: Üzerinde ittifak (icmâ) edilen konuları bilmek yanında, sahâbî ve onlardan sonra gelen müctehidlerin ihtilâfa düştükleri konuları bilmek gerekir.1194 Ancak bütün icmâ yerlerini ezberlemek şart değildir. Araştırma konusu yapıları mesele hakkında icmâ
1188] Şîrâzî, Tabakât, s: 7; İbnü'l-Kayyim, a.g.e., I, 204
1189] Gazzâlî, a.g.e, II/350-353
1190] eş-Şâtibî, el-Muvâfakât, Mısır (t y), IV/162-165
1191] Gazzâlî, a.g.e, II/350-353
1192] K. K.’in Ahkâm Tefsiri
1193] M. Ebû Zehrâ, a.g.e, s. 382, 383
1194] Şafiî, er-Risâle. s. 510
CİHAD
- 251 -
veya ihtilâf bulunup bulunmadığını bilmek yeterlidir.1195 Müctehidlerin ittifak ve ihtilâf ettikleri meseleleri, ihtilâf sebeplerini açıklayan eserler meydana getirilmiştir. Eş-Şîrâzî’nin (ö. 476/1083) el-Mühezzeb, İbn Kudâme’nin (ö. 620/1223) el-Muğnî, İbn Hazm’ın (ö. 456/1063) el-Muhallâ, İbn Rüşd’ün (ö. 595/1199) Bidâyetü’l Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid adlı eserler bunlar arasında zikredilebilir.
5) Kıyası bilmek: İctihad, bütün yönleriyle kıyası bilmeyi gerektirir. Hatta İmam Şâfiî’ye göre “ictihad kıyastan ibarettir.”1196Kıyasın metodunu bilmek, nasslardan hüküm çıkarma esaslarını öğrenme ve ictihad yapılacak konuya en yakın olan nass’ı seçme imkânını sağlar. Kıyası bilmek, şu üç şeyi bilmeyi gerektirir:
a) Kıyasın dayanacağı asıl hükmü bilmek; bu dayanağın âyet, hadis veya icmâ olması, bunlarla ilgili gerekli bilgilere sahip olunması lâzımdır.
b) Kıyâs kâide ve prensiplerini bilmek: Meselâ, belirli ve özel bir durumu ifade ettiği sâbit olan bir nass (âyet-hadis) üzerine kıyas yapılamaz. Hz. Peygamber’in dörtten fazla olan eş sayısına kıyas yapılarak hüküm çıkarılamaması gibi. Çünkü bu müsâade yalnız O’na âittir.
c) Önceki müctehidlerin kıyas metotlarını bilmek. Çünkü bu sayısız hükümlerin açıklanmasına götüren bir yoldur. 1197
6) Hükümlerin amaçlarını bilmek: İslâmî hükümlerin amaçları, belli bazı nass’ların değil; bütün nass’ların toplamından anlaşılabilir. Böylece, cüz’î bir meseledeki maksadı anlamak, küllî hükümleri ortaya koyan nass’ları anlamaya bağlıdır. İslâmî hükümlerin asıl amacı insanlar için rahmet olmaktır. Âyette “Biz seni ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik” 1198 buyurulur. İslâm’da güç ve sıkıntının giderilmesi, zorluğun değil, kolaylığın tercih edilmesi bu rahmetin bir gereğidir.
Şâtibî şöyle der: “İnsan, Allah ve Resulunün amaçlarını bütün meselelerde anlayacak bir dereceye gelirse, o, ilim öğretme, fetvâ verme ve Allah’ın bildirdiği hükümleri açıklamada Peygamber (s.a.s)’in vârisi olma özelliğini kazanmış olur.” 1199
7) Doğru bir anlayış ve takdir gücüne sahip olmak: Müctehidin gerçek ve doğru fikirleri, yanlış olanlardan ayırt etme yeteneğine sahip olması gerekir. 1200
8) İyi niyetli ve sağlam inanç sahibi olmak: Bütün büyük müctehidler fıkıhla şöhret yapmazdan önce ihlâs ve takvâlarıyla meşhur olmuşlardır. İhlâslı kimse, gerçeği nerede bulursa bulsun kabul eder, taassup göstermez. Büyük imamların hepsi “bizim görüşümüz doğrudur, yanlış da olabilir. Başkalarının görüşü yanlıştır, fakat doğru da olabilir” demişlerdir. Hâlis bir niyet, sahibini dinin özüne nüfuz ettirir ve yalnız hakka yöneltir. İslâm dini, ancak kalbi ihlâsla aydınlanmış olanların gereği gibi idrâk edeceği bir dindir. İtikadı bozuk olan kimse, bid’at
1195] Ebû Zehrâ, a.g.e, s. 383 vd.
1196] Şâfii, a.g.e, s. 383 vd
1197] İsnevî, şerhu Minhâci'l-Usûl, İbn Emir'in Takriri kenarında, Mısır 1316, III, 310
1198] 21/Enbiyâ, 107
1199] Şâtibî; a.g.e, IV, 106
1200] Ebû Zehrâ, a.g.e, s. 387, 388
- 252 -
KUR’AN KAVRAMLARI
ve nefsî arzularının peşine düşer; selîm bir kalb ile âyet ve hadislere yönelemez. Kötü niyet, düşünceyi de kötüleştirir.
İşte İslâm hukukçularının ittifakla müctehidde bulunmasını kabul ettikleri şartlar bunlardır. Bu şartları kendisinde toplayan müctehide “mutlak veya müstakil müctehid” denir.
Fakihlerin büyük çoğunluğuna göre ictihad bölünme (tecezzî) kabul etmez. Nikâh meselelerinde ictihad yapan kimse, ibâdet konularında başkasını taklid edemez. Yine ibâdet konularında müctehid olan kimse, alım satım, nikâh ve talak gibi konularda başka bir müctehidi taklid edemez. İctihadla taklid bir kimsede birleşemez. Ancak müctehidin bütün şer’î meseleleri aynı derecede bilmesi mümkün olmayabilir. Birçok müctehid sorulan bazı sorulara “bilmiyorum” diye cevap vermiştir. İmam Mâlik’in otuz altı kadar soruya “bilmiyorum” diye cevap verdiği nakledilir. 1201
Müctehidlerin tabakaları: Fıkıh usûlü bilginleri müctehidleri yedi tabakaya ayırırlar. İlk dört tabaka müctehid, diğerleri mukallid derecesindedir.
1) Şerîatte müctehid: Bunlara “mutlak veya müstakil müctehid” de denir. Bunlar hem müstakil usûl ve ictihad metodu ortaya koyan, hem de bunlara göre fer’î hükümler çıkaran müctehidlerdir. Sahâbe fakîhleri, Saîd b. el-Müseyyeb ve İbrahim en-Nehâî gibi Tâbiûn fakîhleri, Ca’fer es-Sâdık ve babası Muhammed el-Bâkır, Ebû Hanîfe, Mâlik, Şâfiî, Ahmed bin Hanbel, Evzâî, Leys b. Sa’d, Süfyan es-Sevrî ve diğerleri gibi pek çok müctehid bu tabakaya girer.
2) Müntesip mutlak müctehidler: Bunlar, eksiksiz olarak ictihad ehliyetine sahip, bazen usûl ve fürûda üstadlarına muhâlif olmakla birlikte genel olarak bir müstakil müctehidin ictihad usûlünü benimsemiş olan müctehidlerdir. Ebû Yûsuf, İmam Muhammed, İmam Züfer, Şâfiîlerden el-Müzenî, Mâlikîlerden Abdurrahman b. Kasım ve İbn Vehb bunlardandır.
3) Mezhepte müctehidler: Bunlar mensup oldukları mezhep imamına muhâlefet etmezler. Ancak onun hükme bağlamadığı meseleleri aynı usûl ve metodu kullanarak Kitap ve Sünnet delillerinden çıkarırlar. Tahâvî, Kerhî, Serahsî, İsfereyânî ve Şîrâzî bunlar arasında sayılabilir.
4) Tercih yapan müctehidler: Rivâyet edilen görüşler arasında tercihlerde bulunan fakihlerdir. Bu tabaka ile önceki tabaka arasındaki fark çok azdır.
5) İstidlâl sahibi müctehidler: Bunlar, görüş ve rivâyetleri karşılaştırıp; “Şu görüş rivâyet bakımından daha sağlam ve delili yönünden daha kuvvetlidir”, “Bu görüş kıyasa daha uygundur” gibi açıklamalar yapmışlardır. Aslında bu üç tabakayı “tahrîc ve tercih yapanlar” diye ikiye ayırmak mümkündür. 1202
6) Hâfızlar tabakası: Bunlar taklid derecesinde olup, öncekilerin tercihlerini bilmede hüccet sayılırlar. İbn Âbidin bunlar hakkında şöyle der: “Onlar en sağlam, sağlam ve zayıf, açık rivâyet, mezhebin zâhir görüşü ve nâdir rivâyet arasında seçme gücüne sahip kimselerdir. el-Kenz, ed-Dürrü’l-Muhtâr, el- Vikâye ve el-Mecma’ gibi eserlerin müellifleri bu tabakaya dâhildir. Bunlar kitaplarında
1201] Ebû Zehrâ, a.g.e, s. 400, 401
1202] Ebu Zehrâ, a.g.e, 396, 397
CİHAD
- 253 -
reddedilmiş veya zayıf rivâyetleri nakletmemişlerdir.” 1203
7) Mukallidler tabakası: Bunlar Kitabı anlayabilir, fakat görüş ve rivâyetler arasında tercih yapamazlar. İbn Âbidin şöyle der: “Onlar gece odun toplayıcısı gibi ellerine geçen her şeyi bir araya getirmişlerdir. Bunları taklid edenlere yazıklar olsun.” 1204
İbadetlerle alâkalı hususlar bir yana, fıkhın sair alanlarında günün gerçeklerine cevap verme noktasında, yani bir tenkîh ve tanzîme gidilmesi gerektiğinde şüphe yok. Evet, elimizdeki mevcut fıkıh kitaplarında, değişik konularla alâkalı bazı meselelerde kaynakların mutlaka yeniden gözden geçirilmesi gerektiği görüşündeyiz. Bu noktada;
1) Usûl-ü Fıkh’ın yeniden gözden geçirilmesi ve geçmiş birikimlerin bütünüyle taranarak alternatif bir usûlün ortaya konulması şarttır.
2) Şimdiye kadar belli ölçüde gelişmiş bulunan örf ve âdet kaynaklı içtihatlar, yeni baştan bir kere daha tertip ve tensike tâbi tutularak, kolektif içtihat ve tercih heyetlerinin içtihatlarında ya da tercihlerinde mutlaka bunlar göz önünde bulundurulmalıdır. Tabiî eski devirlerdeki örf ve âdete bina edilen hükümlerin günümüzün şartlarına göre kritik edilmesinde de zaruret vardır. Zira günümüzdeki örf ve âdetler o dönemden çok farklıdır. Hükmün menatının değiştiği bir yerde, aynı içtihadı günümüze yansıtmak doğru olmasa gerek.
3) Ayrıca, içtihadî hükümlere ihtiyaç duyulan alanların çok iyi tespit edilmesi ve bu noktada herhangi bir boşluğa meydan verilmemesi çok önemlidir.
4) Bir kere daha vurgulamada yarar var. Bütün bu faaliyetlerin mutlaka bir heyet tarafından gerçekleştirilmesi şarttır. Fikir dağınıklığına, merci karışıklığına sebebiyet verir düşüncesi ile de zarurî durumlar hâriç, yeni içtihadî hükümler ortaya koymaya karşı olduğumu hep ifade ediyorum. Zira özellikle günümüzde meseleler, o kadar girift ve iç içe bir hâl arz etmektedir ki, hayatın bütününe müteallik hususların birden değerlendirilmesi gerekli olan meselelerde, ne kadar uzman da olunsa, her hâlde, dar mânâda “din” âlimlerinin yeterli olamayacakları söylenebilir.
Evet, bir din âliminin hem sosyolog, hem psikolog, hem iktisatçı vb. olamayacağına göre, o zaman bu işi ancak, uzman kişilerden oluşacak bir heyet halledebilir diye düşünüyorum. 1205
Fikrî Cihad
Bilindiği cihad, başlıca üç kısma ayrılıyordu. 1- İslâm düşmanlarıyla cephede çarpışmak, 2- Nefsânî arzuları yenip rûhu güzel ahlâk ile bezemeğe çalışmak, ibâdet ve tâatle meşgul olmak, Üçüncüsü de, fikrî cihaddır ki, herkese nasihat edip iyiyi emir, kötüden nehy görevini yerine getirmektir. İnsanları Hakk’a dâvet edip Kitap ve Sünnet ile amel etmeye teşvik etmek, İslâm’a saldıran mülhidler, müşrikleri delillerle susturup insanlığın hidâyetine engel olan sebepleri
1203] Ebû Zehrâ, a.g.e, 397, 398
1204] İbn Âbidin, Şerhu Risâleti Resmi'l-Müftî, İstanbul, t.y. s. 5; Hamdi Döndüren, Şamil İslâm Ansiklopedisi, c. 4, s. 322-324
1205] F.G., Fasıl, 4:140
- 254 -
KUR’AN KAVRAMLARI
kaldırmaya çalışmak, günümüzde şuurlu bütün müslümanların mutlaka yerine getirmeleri gereken fikrî cihaddır.
Peygamberimiz’in Mekke’de yaptıkları cihad, bu tür cihad idi ve bu cihad, müşrikleri kudurtuyordu. Çünkü onun geceleri namaz kılışı, Kur’an okuyuşu, çok kimseyi kalbinden yakalayıp İslâm’a çekiyor ve bütün engellere rağmen İslâm’ın yayılışı, putperestleri çileden çıkartıyordu. Onun için bu cihad, mal ve canla cihadın temeli olmuştur.
Günümüzde de cihadın en güzel yollarından biri fikrî cihaddır. Kur’ân-ı Kerim, “Rabbinin yoluna hikmet ve güzel öğütle çağır ve onlarla en güzel bir şekilde mücâdele et” 1206 buyurmaktadır. Cephedeki cihadda bile savaşa başlamadan önce Hak yoluna dâvet, Hakkı telkîn lâzımdır. Hatta bazı âlimlere göre, dâvet şartına uyulmadan öldürülen kimse için diyet verilmesi gerekir.1207 Dâvet sonunda gerçeği kabul edenlerle savaş yapılmaz.
İslâm, evvelâ müslümanlara veya kendini müslüman kabul edenlere ulaştırılmalıdır. “Müslümanım” diyenler, İslâm’ı hakkıyla bilmiş ve bildiklerini de hayata geçirmiş olsa dünyanın rengi çok kısa zamanda ne kadar güzelleşecektir. O zaman müslümanlar örnek yaşayışlarıyla, hal dilleriyle her an tebliğ yapmış, fikrî ve fiilî cihad etmiş olacaklardır. Akılsız dost misali, bugün fikrî cihadın önünde en büyük engel, kötü örnek olmaları ve çeşitli şekilde dâvânın önünde engel, en azından gölge olmaları yönüyle “müslümanım” diyenler olmaktadır. Müslümanların müslümanlaşması için öncelikle şuursuz müslümanlara fikrî cihad başlatılmalıdır. Emr-i bi’l-ma’ruf ve nehy-i ani’l-münker de dediğimiz bu cihad faâliyeti yeterli şekilde yapılmadığı için hergün nice insan İslâm’dan uzaklaşmaktadır.
İkinci olarak, fikrî cihadın tâğutlara, zâlim yöneticilere, müstekbir zorbalara karşı yapılması gerekmektedir. Bataklık kurutulmadan sivrisinekle mücâdele yapılamayacağı gibi, emr-i bi’l-münker ve nehy-i ani’l-ma’ruf yapan gayri İslâmî düzen ve kurumlara, medya ve etkili güçlere karşı bu cihad yapılmalıdır. “Müşriklere karşı mallarınızla, canlarınızla ve dillerinizle cihad edin.”1208; “Zâlim bir hükümdar/yönetici karşısında hak ve adâleti açıkça söylemek, büyük bir cihaddır.”1209; “Allah benden evvel hiç bir ümmete bir nebî göndermemiştir ki, ümmet içinde kendisine yardımcı olan havârîlere, yerleştirdiği geleneklere göre hareket eden arkadaşlara ve emirlerine itaat eden dostlara sahip olmamış olsun. Sonra bunları bir nesil takip eder. Onlar yapmadıklarını söyler, emredilmeyen işleri yaparlar. Bunlarla eli ile fiilen mücâdele eden mü’mindir, dili ile mücâdele eden mü’mindir, kalbi ile mücâhede eden mü’mindir. Bunun dışında kalanların hardal tanesi kadar da olsa imanları yoktur.” 1210; “Şüphesiz ki mü’min kılıcı ve dili ile cihad eder.” 1211
Câhil müslüman halk, düzenin, medyanın, gayr-ı İslâmî çevrenin kurbanı olarak, inanç, düşünce ve yaşayış olarak İslâm’dan gittikçe uzaklaşmaktadır. Bunlar, çeşitli ideolojilere teslim olmuş ve birkaç formalite ve şekilsel özelliğin dışında dinlerini bırakmış durumdadır. İşte bunlara, öncelikle akraba, komşu ve yakın
1206] 16/Nahl, 125
1207] el-Ahkâmu's-Sultâniye terc. s. 44
1208] Ebû Dâvud, Cihad 18, hadis no: 2504; Nesâî, Cihad 1, 2, 48
1209] İbn Mâce, Fiten, hadis no: 4011; Tirmizî, hadis no: 2265
1210] Müslim, İman 20
1211] Ahmed İbn Hanbel, VI/387
CİHAD
- 255 -
çevreden başlayarak ulaşabileceği her insana fikrî cihad yapmalıdır.
Tarihte ve günümüzde nice olaylardan anlaşılan kesin bir gerçektir ki İslâm, gereği gibi anlatılırsa çok insanın kalbi İslâm nûruyla aydınlanır. Tarihten günümüze fikrî cihadla İslâm’ı kabul eden fertlerin ve ülkelerin sayısı, kılıç korkusu veya silâhlı cihadla müslüman olanların sayısından çok çok fazladır. Maalesef, bugün Avrupa, İslâm’ı bilmiyor, önyargılı ve istiğnâ duygusu ile, çarpıtılmış ve beylik birkaç konunun alabildiğine çarpıtılıp itham edildiği şekliyle İslâm’ı yanlış tanıyor, müslümanların çoğunluğu da kötü örnek olup fikrî cihadın önünde engel oluyorlarlar. Hıristiyanlık, hele bugünkü hâliyle zâten insanları tatmin etmekten uzak, kilisenin büyük mâlî gücüne dayanmakta. Müsteşrikler, İslâm’ı inceleyip ters yüz ederek Avrupa’ya önyargılı bir şekilde tanıtmakta ve İslâm’a karşı bir nefret doğurmaya çalışmaktadırlar. Son yıllardaki müslümanları terörize eden Amerika merkezli itham ve iftiralar, müslümanları yöneten çevrelerin “irticâ” yaygaraları da İslâm’ın önündeki diğer engeller olarak sayılabilir.
Müslümanların yaşadığı ülkelerde, özellikle Türkiye’de sinsice bir Hıristiyanlık propagandası sürdürülmektedir. Bu uğurda büyük çaba gösteren kilise teşkilatlarının, güya dini yaymak için nice şeytânî yollara başvurduklarını, ücretle kiraladıkları fettan kadınları kapı kapı dolaştırıp Hıristiyanlık hakkında broşürler dağıttırıp propaganda yaptıklarını biliyoruz. Adapazarı civarındaki büyük depremle birlikte âfet bölgelerine yardım adı altında birçok misyoner faâliyet yapmış, Diyanet İşleri Başkanının verdiği bilgiye göre 3 sene içinde resmî olarak tesbit edildiği kadarıyla 100 civarında müslüman(!) câhili olduğu dinini bırakıp hıristiyanlığı seçmiştir.
Bilindiği gibi Hıristiyanlık, tahrif edilmiş bir dindir. Zâten yeryüzünde tek doğru din olarak İslâm vardır. Diğerleri ya tahrif olup değişikliğe uğramış veya önceden beri bâtıl olan dinlerdir. İslâm fıtrî bir dindir. Yani insan yaratılışına en uygun olandır. Bizzat Avrupalı misyonerler itiraf ediyorlar: Yıllarca emek sarfedip para harcayıp bir Afrika köyünü Hıristiyan yaptıklarını, fakat oraya gelen bir Mısır’lı tüccarın bir iki konuşmasıyla bütün köyün Müslüman olduğunu söylüyorlar ve diyorlar ki: “Acaba neden bu adamlar İslâmiyet’e böyle meyil duyuyor? Herhalde İslâmiyet, ilkel insan anlayışına uygun da ondan.”
Hayır! Bu ifâde, İslâm’a duyulan kinin ve insafsızlığın açığa çıkışıdır. İslâmiyet fıtrî dindir ve bundan ötürü ona karşı meyil duyulmaktadır. Yoksa, bugünkü Hıristiyanlık inancı, ilkel insanın düşüncesine daha çok uyar. Çünkü İslâm inansının temelini teşkil eden Allah inancı, çok mücerreddir/soyuttur. Allah, hiçbir sûretle insan kafasında şekillendirilemez, bir şeye benzetilemez. Akla gelen her şeyden, zamandan ve mekândan münezzehtir. Hâlbuki Hıristiyanlıkta Allah, üç varlıktan meydana gelmekte, insan şeklinde düşünülmektedir. Çünkü onlara göre Allah, İsa şekline girerek dünyaya gelmiştir. Yani İsa, Allah’tır veya oğul olarak 3’lü tanrılar koalisyonundan biridir. Pekâlâ ilkel insan için bu, daha kolay kavranabilir. Çünkü puta tapıcılığa yakındır, onun ancak bir derece üstünüdür. Puta tapan insan için, insan şeklinde görünen Allah inancı mı, yoksa akla gelen her şekilden münezzeh olan Allah inancı mı daha kolay kavranır? İslâm’ın amel yönü de Hıristiyanlıktan çok zordur/disiplindir/ciddîdir. Çünkü İslâm’da içki İslâm’da içki yasak, kumar yasak, domuz eti yasaktır, daha birçok yasaklar vardır ki, bugünkü Hıristiyanlıkta bu haramlar yoktur. O halde neden bu insanlar topluca İslâm’a
- 256 -
KUR’AN KAVRAMLARI
koşuyorlar? Bu sorunun tek cevabı vardır: İslâm, fıtrî din, insan tabiatına uygun din olduğu, doğru din olduğu için.
İslâmiyet, kendi enerjisiyle yayılır. Yeter ki önüne çekilen engeller kaldırılsın, kulaklara tıkılan pamuklar çıkarılsın. O zaman Kur’an, Hz. Peygamber (s.a.s.) devrinde olduğu gibi sesini duyanları gönülden yakalayıp hidâyet nûruna çekecektir. İşte bu İlâhî sesi duyurmak, gerçeği insanlığa tatlılıkla, fikirle anlatmak en önemli cihaddır ve farzdır. Bir uluslar arası faâliyet yapacak İslâm Tebliğ teşkilâtının kurulması ve oluşturulacak bu kurumun çeşitli bağışlar ve özellikle zekât fonundan desteklenmesi lâzımdır. Zekâtın sarf yeri Kur’an’a göre sekizdir. Bunlardan birisi, Allah yolunda cihad, bir diğeri de müellefetu’l-kulûbdur. Allah yolunda cihad için zekât verilir. Kalpleri İslâm’a ısındırmak için zekât verilir. Bu toplanan paralarla müslümanların yaşadığı ülkelerde ve yabancı memleketlerde İslâm’ı anlatacak, oranın dil ve kültürünü iyi bilen bilginler, âlimler, hatip ve yazarlar yetiştirilir, dünyada konuşulan belli başlı Avrupa dillerinde güzel eserler yayınlanır, böylece gerçek yönleriyle İslâm tanıtılır.
Rasûl-i Ekrem Efendimiz böyle bir teşkilât kurmuştu. Habeşistan’a giden Müslümanlar böyle bir gâye de taşıyorlardı. Kendi hicretlerinden önce Mus’ab bin Umeyr’i İslâm’ı öğretmek üzere Medine’ye gönderdi. Orada iki yıl kalan Mus’ab Mekke’ye geldiği zaman Medine’nin durumunu soran Allah Elçisi’ne durumu şöyle özetlemişti: “Yâ Rasûlallah, Medine’de bacası tüten hiçbir ev yoktur ki sizin sevginizle kaynaşmasın!” Rasûlullah, kabileler arasında da İslâm’ı yayacak ve öğretecek elçiler gönderiyordu. Necran Hıristiyanlarına Ebû Ubeyde’yi göndermişlerdi. Ve nihâyet İslâmiyet, iyice kuvvetlenince dünyanın devlet başkanlarına; Necâşi’ye, Kayser’e, Kisra’ya ve Mukavkıs’a mektuplar yazdı. Bunları o milletlerin dillerini bilen elçilerle gönderdi. Elçilere dedi ki: “Allah için kullarına öğüt veriniz; zira insanların işleri bir kimseye emânet edilir de o kimse onlara öğüt vermezse Allah o adama Cennet’i haram kılar. Gidiniz ve Meryemoğlu İsa’nın elçileri gibi yapmayınız. Çünkü onlar yakına gittiler, uzağı bıraktılar.” 1212
Cihad için sarfedilen mal, insan için en değerli şeydir. Nesâ’i’de bulunan bir hadiste Hz. Peygamber (s.a.s.): “Allah yolunda (cihad için) bir nafaka sarf eden kimseye yedi yüz sevâp yazılacağını” 1213 haber vermektedir. Dille cihadı emir ve tavsiye eden bazı hadis-i şerif mealleri verelim:
“Siz cihadı terkederseniz; Allah üzerinize bir zillet/aşağılık verir ki, (tam bir iman ve cihad arzusuyla) dininize dönünceye kadar o zilleti üzerinizden kaldırmaz.” 1214
“Onlara karşı bizzat mücâdele eden mü’mindir. Onlara karşı diliyle mücâdele eden mü’mindir. Onlara karşı kalbiyle (nefret duyup) mücâdele eden mü’mindir. Kalp ile mücâdelenin ötesinde (cihadı terk edenlerin) hardal tanesi kadar imanı yoktur.” 1215
“Nefsimi yed-i kudretinde tutan Allah’a and olsun ki, siz ya iyiliği emredersiniz, ya da Allah kendi katından sizin üzerinize bir azap gönderir. O zaman duâ edersiniz, fakat
1212] İbn Sa'd, Tabakatu'l-Kübrâ, II/29, Kahire 1358; Süleyman Ateş, Yeni İslâm İlmihali, Yeni Ufuklar Neşr. s. 723-726
1213] et-Terğîb, II/253
1214] Bülûğu’l-Merâm, Bâbu’r Ribâ, hadis no: 11
1215] Müslim, İman 80; Ahmed bin Hanbel, I/458
CİHAD
- 257 -
duânız kabul edilmez.” 1216
“Sizden biriniz bir kötülük gördüğü zaman, onu eliyle değiştirsin. Buna gücü yetmiyorsa diliyle değiştirsin. Buna da gücü yetmiyorsa kalbiyle değiştirsin, bu (kalple değiştirmek), imanın en zayıfıdır.” 1217
“Cenab-ı Hakk’ın Benden önce, ümmetler arasında gönderdiği her peygamberin ashâbı ve havârileri vardır. Bunlar o peygamberin sünnetine ittiba eder, emirlerine uyarlar. Fakat onlardan sonra öyle nesiller gelir ki yapmadıklarını söyler ve emr olunmadıklarını işlerler. Kim onlara karşı eliyle mücahede ederse mü’mindir, kim diliyle mücahede ederse mü’mindir. Bunun ötesinde ise zerre kadar iman yoktur.” 1218
“Duâ edip de duânızın kabul olunmadığı an gelip çatmadan önce iyiliği emredin, kötülüğü nehyedin.” 1219
“İnsanoğlunun emr bil ma’ruf ve nehy anil münker ve Allah’ı zikirden başka her sözü aleyhinedir.” 1220
“Kim, bir hidâyete dâvette bulunursa, o hidâyete uyanların nâil olduğu ecrin tamamına, çağıran da erişir; Bu, diğerlerinin ecrini hiç eksiltmez. Kim de bir sapıklığa çağırırsa, o sapıklığa düşenlerin tamamının günahından, dalâlet dâvetçisi de hissedar olur ve bu, onların günahını kat’iyyen azaltmaz.” 1221
“Şu muhakkak ki sizin üzerinize birtakım âmirler/yöneticiler tayin olunacak da siz onların yaptıklarından bazısını mâruf ve güzel göreceksiniz. Kim münker işi çirkin görürse onun günahından berî (uzak) olur. İnkâr edip ondan sakındıran, (günaha katılmaktan) uzak olur. Ancak kim ona râzı olur ve (onu işleyenlere) uyarsa günahından kurtulamaz.” (Sahâbeler) dediler ki: ‘O idarecilerle savaşmayalım mı?’ Buyurdu ki: “Namaz kıldıkları müddetçe hayır!” 1222
“Ümmetimden öyle bir topluluk vardır ki, ilk öncüler gibi onlara da sevap ve ecir verilir. Onlar, münkerden sakındırırlar.” 1223
“Cihâdın en faziletlisi, zâlim sultana/yöneticilere karşı adâlet sözünü (hak ve doğruyu) söylemektir.” 1224
Tâbiîn’in büyüklerinden meşhur zâhid Hasan Basri şöyle der: “İnsanlara uygulamanla, fiilinle nasihat et; sadece sözlerinle değil.” 1225
Günümüzde Cihad
Cihad Kavramını Yanlış Tanımlama: Cihad konusunda özellikle günümüzde 4 çeşit yanlış anlayış sözkonusudur. Bunlardan biri, kâfirlerin ve özellikle
1216] Ebû Dâvud, Melâhim 16; Tirmizi, Fiten 9; Ahmed bin Hanbel, V/388
1217] Müslim, İman 78; Nesai, İman 17; Ebu Davud, Melâhim Hds no: 4340; İbn Mâce, Fiten 20, İkame 155; Ahmed bin Hanbel, III/20
1218] Müslim, İman 80; Ahmed bin Hanbel, I/458, 461
1219] İbn Mâce, Fiten 20
1220] İbn Mâce, Fiten 12
1221] Müslim, İlm 16; Tirmizi, İlm 15; Ebu Davud, Sünnet 6
1222] Müslim, İmâre 63
1223] Ahmed bin Hanbel, IV/62
1224] Nesai, Bey’at 37; Tirmizi, Fiten 13
1225] Ahmed bin Hanbel, ez-Zühd 273
- 258 -
KUR’AN KAVRAMLARI
müsteşriklerin cihadı sadece savaş olarak, hem de kan dökücülük, istilâ/işgal, vahşîlik ve barbarlık gibi gibi İslâm’ın savaş anlayışında da olmayan özelliklerle tanımlamasıdır. Dinin kılıçla yayıldığı da bu yanlış mantığın empozesidir. Kur’an’daki cihadla ilgili emirleri hep bu mantıkla çarpıtmışlar ve dinin temel esaslarından birinin devamlı savaş olduğunu iddia etmişlerdir.
İkinci yanlış, bunun tam tersi, oryantalistlerin ithâmına cevap vermeye çalışan karşı uçtur. Bu savunmacı anlayışa göre İslâm sadece barış ve iyilik, merhamet ve hoşgörü dinidir. Yalnız güzel söz ve tatlı dille hakikatler anlatılmalıdır. Bu anlayış, Hıristiyan misyonerlere özenen, onların yerli versiyonlarını öne çıkaran bir yaklaşımdır. Propaganda yapar gibi o da resmî “din görevlileri” tarafından ve de devletin uygun gördüğü yerde, onun belirlediği kurallar içinde dinin anlatılmasını isteyenlerdir. Bırakın mücâhid kimliğini, dâvetçi/tebliğci kimliği bile bu anlayışta doğru değildir; hatta propaganda şeklinde bile din anlatılmamalı, kişilere empoze etmeden, dolaylı bir yaklaşımla dinin güzelliklerini saymakla yetinmelidir. Bu yaklaşıma göre cihad da bu demektir.
Cihada üçüncü yanlış yaklaşım da, şöyle özetlenebilir: Bugün cihad/savaş devri geçmiştir. Cihad eskidendi, şimdiki dünyada cihadın yeri yoktur. Çok toplumlu, farklı din ve kültürden insanlarla her konuda uzlaşarak birbirimize karışmadan özgürce yaşamayı sürdürmeliyiz. Herkesin doğrusu kendisinedir, kimse kimsenin görüşüne bırakın müdâhelede bulunmayı, kendi görüşlerini bile empoze etmemeli, karışmamalıdır. Bu anlayışa göre cihad taraftarlığı irticâdır, bağnazlık ve yobazlıktır, çağa ve çağdaşlığa uymaz.
Cihad için bir diğer yanlış değerlendirme de, kâfir ve zâlimlere karşı mücâdelenin küçük görülmesi, savaş anlamındaki cihadın hafife alınması ve dış düşmanlara karşı çok açık bir işgal olmadıkça en küçük bir tavır takınılmamasıdır. Bu yaklaşım, özellikle tasavvufî kitap ve sohbetlerde karşımıza çıkan bir hadis rivâyetinden beslenmekte, parçacı yaklaşımla dinin bazı emirlerini dışlama ve parçalama zihniyetinden gıdalanmaktadır. Rivâyet doğru bile olsa; küçükten büyüğe doğru gidileceği unutulmakta, küçük-büyük cihadın tüm aşamaları birlikte ve bütüncül şekilde kabul edilmesi gerekirken, cihadın bir şûbesi “küçük” damgasıyla küçümsenmektedir. Hâlbuki Kur’an, “küçük cihad” zannedilen “kâfirlerle savaş” için “büyük cihad” tâbirini kullanmaktadır. “Kâfirlere itaat etme ve bununla onlara karşı büyük cihadla cihad et.”1226 Dolayısıyla Kur’an’a “büyük cihad nedir?” diye sorduğumuzda aldığımız cevap kâfirlere karşı yapılan cihad olmaktadır. Gerçek mücâhid, hem nefsine; içindeki düşmanına karşı, hem de kâfir ve zâlimlere; dışındaki düşmanlara karşı cihad eden kimsedir. Birini ikmal edip diğerini ihmal etmez. Zâten bu cihad şûbelerinden biri olmadıkça diğeri de eksiktir. Nefsiyle cihad yapmayan, hevâsına dur diyemeyen kişi nasıl dışındaki düşmanlara karşı cihada, yani savaşa gidebilecek ve canını fedâ edebilecektir? Yine, dışındaki düşmana karşı cihad, insanı olgunlaştıran, nefsini terbiye eden en güzel okuldur. Bu okulda okumayan cihadla dirilmenin yolunu bilemez; cihadla nefsini öldürmek için ha bire uğraşarak uyuşur kalır. Cihad ölmek değil; dirilmektir, diriltmektir, ebedî yaşamanın yolunu bulup o yola koyulmaktır. Ölümsüzler kervanına ulaşmak için cihadın canlandırıcı, diriltici şekli olan dışımızdaki düşmanlara karşı buğzu, reddi, tavır almayı unutmamalı, saldırganlarına karşı
1226] 25/Furkan, 52
CİHAD
- 259 -
da kıtâl anlamındaki cihada sarılmalıdır.
Günümüzde Cihad Ne Anlama Gelir? Mü’min için hayat iman ve cihaddır. İman; İslâm Dininin itikadî, sosyal, ekonomik, hukukî ve ahlâkî düsturlarının bütününe gönülden inanmak ve bunu açıkça ikrar etmektir. Cihad; Yüceliğine inanılan bu İlâhî nizamı ferdî, âilevî ve sosyal hayatta ve bütün insanlığa hâkim kılma gayretidir. Cihad, kapsam yönüyle çok geniş muhtevâlı bir ibâdettir. İnsanın tüm hayatını kuşattığı gibi, günün hemen her ânına da yayılabilir. Kâfir, müşrik ve münâfıklara, fâsık ve zâlimlere karşı cihad olduğu gibi, şeytana ve onun içimizdeki temsilcisi olan kötü arzulara, hevâya, klasik deyimle nefse karşı da cihad olur. Kötü âdet ve çirkin alışkanlıklara karşı cihad olduğu gibi, cehâlete karşı da, hak ve hakikate çağrı, iyilikleri tavsiye olarak da cihad sözkonusudur. Hangi sebeple olursa olsun, cihad ibâdeti mü’minler için günlük ibâdetler kadar sık sık tekrarlanabilen, sebepleri ortadan hemen hemen hiç kalkmayan bir ibâdettir.
“Kıtâl” şeklindeki dış düşmanlarla cihad için Kur’an’da daha çok “malla ve canla cihad” emredilmektedir. Bu ifade, öncelikle maddî imkânlardan fedâkârlık yapmayı, para ile cihad etmeyi emretmekte, bunun canla cihad için bir altyapı oluşturacağı anlaşılmaktadır. Bununla birlikte geniş anlamıyla cihad için geniş anlamda araçlar kullanılabilir, kişi meşrû/mubah her aracı Allah yolunda değerlendirebilir. Cihad için devrin gerektirdiği ve kullanılması meşrû/câiz olan her çeşit ve en üstün (düşmanları korkutacak) silâhlara sahip olmak Kur’an’ın emridir.1227 Günümüzdeki savaşların sadece harp cephelerinde olmadığını bilmek, evlere kadar yayılan savaş araçlarını iyi değerlendirmek gerekmektedir. Çağımızdaki silâhların içinde bilim kadar filmin, silâh kadar kalemin, bomba kadar enformasyonun, iletişimin önemli olduğunu unutmamak gerekiyor. Mü’min, hangi imkân ve nimetlere sahipse, onları Allah yolunda kullanarak cihad yapabilir. İlim sahibi ilmiyle, zengin parasıyla, bileği kuvvetli olan gücüyle, alınteriyle, lisanı veya kalemi güçlü olanlar, bu araçlarla cihad yapabilir/yapmalıdır. Savaş meydanlarında cihad yapıldığı gibi, evlerde, işyerlerinde, okullarda, sokaklarda ve hemen her yerde de cihad yapılabilir. Allah, verdiği nimetleri nereye kullandığımızı soracağına göre, bu bilinçle her imkânın Allah’ın emâneti olduğunu unutmayıp, onları esas sahibinin istediği alanda kullanmak, hâin damgası yemekten kurtulup; mücâhid ismi almak için gereklidir. Cihad, kendini ve imkânlarını Allah’a adamak, O’nun yolunda kullanmaktır. Allah yolunda bitmeyen mücâdele ve çabanın, soğuk ve sıcak savaşın, meşrû her yola başvurularak yapılan çalışmanın adıdır cihad. Hakkı tebliğin, Hakkı hâkim kılma gayretinin ve bâtılla mücâdele çabalarının ortak kavramıdır cihad.
İslâm, bir değişim ve dönüşüm esası, bir inkılâp mefkûresi ve hareketidir. Yeryüzündeki bütün bâtıl sistemleri kaldırıp yerine Allah’ın hükmüne göre düzenlenmiş sistemi koymak ister. Müslüman bu evrensel inkılâbı gerçekleştirme mücâdelesi, bu yolda yorulmak bilmeyen sonsuz çalışma adamıdır. Her canlı, hayatını devam ettirmek için çırpınıp çabalar dururken müslüman da, kendine hayat veren dini uğrunda çaba sarfedecek, kendisi dâhil herşeyin sahibi yolunda canı dâhil her şeyini fedâ edebilecek, her çeşit güçlük ve meşakkatleri göze alıp gayret edecektir. İşte bu cehdin, adamanın, mücâdelenin, çalışmanın adı cihaddır. Mukaddes bir amaç uğruna ortaya konulan fiilî, fikrî ve kalbî her tür çabanın
1227] 8/Enfâl, 60
- 260 -
KUR’AN KAVRAMLARI
ortak ismidir cihad. Bir insanın başkalarına huzuru, mutluluğu, kurtuluşu taşıma gayretidir cihad. Dünyada dâru’l-İslâm, âhirette dâru’s-Selâma ermenin yolu, sürekli cihad üzere bulunmaktan geçmektedir.
Kur’an; birtakım mal, evlât, kazanç ve dünya hayatı endişeleriyle cihadı terkettiklerinde mü’minlerin başına büyük felâketlerin geleceğini haber verir. Cihad, mü’mini sürekli tetikte tutan ve onu yere çakılıp kalmaktan alıkoyan terkedilemez bir aksiyondur. Cihaddan kaçma veya cihad etmeme düşüncesi münâfıklık alâmetidir. Mü’minlerin toptan cihadı terketmeleri, yavaş yavaş kendilerinden imanın da gitmesi sonucunu doğurur. Bunun neticesinde yeryüzünde büyük bir fitne başgösterir ve bu da artık Kıyâmet olayıdır.
Cihad, şer’î mükellefiyet açısından farz-ı ayın ve farz-ı kifâye diye ikiye ayrılabilir. Toplu çalışma ve çabanın gerektirdiği durumlarda, cihad her mü’mine farz-ı ayın olur. Küfrün, şirkin ve dolayısıyla fitne ve fesâdın hâkim olduğu bir toplumda bir mü’min tek başına da olsa cihadla yükümlüdür; çünkü, mü’minin hayatı iman ve cihaddan ibârettir. Bu cihad, önce delille, güzel sözle, hikmetle ve öğütle anlatmayı içine alır. Bu, toplumsal planda cihadın ilk merhalesi olduğu gibi, bir kişiyi İslâm’a dâvet için yapılacak cihadın da ilk aşamasıdır. Belki, bunu bir basamak olarak almaktan çok, her zaman gerekli bir yöntem olarak düşünmek daha doğru olacaktır.
Mücâhid, her şeyden önce bir dâvâ adamıdır. O, toplumdaki işine gücüne bakan herhangi bir kişi değildir; onun idealleri, beklentileri, ümitleri, hayalleri, rüyaları... içinde yaşadığı kalabalıklarınkinden farklıdır; tabii ki yaşayışı, çaba ve gayreti de. Gâyesi için çalışmayan, dâvâsı için yaşamayı ve gerektiğinde ölmeyi bilmeyen kimse bırakın mücâhid olmayı, dâvâ adamı bile sayılmaz. O, iman dâvâsında samimi olduğunu, “Rabbım Allah’tır” sözüne sâdık, dosdoğru mü’min olduğunu her şeyiyle isbat eder. “(Gerçek) Mü’minler, ancak Allah’a ve Rasûlüne iman eden, ondan sonra asla şüpheye düşmeyen, Allah yolunda mallarıyla ve canlarıyla cihad edenler/savaşanlardır. İşte doğrular ancak onlardır.” 1228
İslâm, bize anlatılamaz çileler karşılığında ulaşan mukaddes bir emânettir. Asr-ı Saâdetten beri çok büyük meşakkatlerle korunmuş, her türlü fedâkârlıklarla bu sancak bize ulaşmıştır. Peygamberimiz dâvete ilk başladığı andan âhirete rıhlet edinceye kadar hep cihad halindeydi. O’nun izinden gidenler de aynı yola baş koymuşlardı. “Âlimler, Peygamberlerin vârisleridir.” Hani günümüzde O’nun gibi cihad eden, halkı cihada teşvik eden âlimler? Peygamber’in mirasına sahip çıkmayan kimsenin kuru bilgisi, onu “âlim” kabul etmeye yetmeyecektir. Seven, sevdiği uğruna çile ve fedâkârlığa seve seve katlanan kişidir. Allah’ı seven, O’nun için her şeyden geçebilir, O’nun uğruna fedâ edilemeyecek hiçbir şeyin olmadığını, var kabul edilirse, o şeyin daha yüce sayıldığı için putlaştırılacağını düşünür. Her türlü putla mücâdele ettiği gibi, Allah’ın önünde engel olan ne varsa onunla da cihad eder.
Bugün dünyanın karşılaştığı hemen tüm bireysel, sosyal, siyasal, ekonomik problemler; gerçekte dünya barışı için çalıştıklarını iddia eden ABD ve Avrupa ülkelerinin eseridir. Ama ne yazık ki müslümanlar bunu yeterince anlamış değillerdir. O yüzden de cihadı tek çözüm olarak görmemekte, müstaz’af kimliklerinden
1228] 49/Hucurât, 15
CİHAD
- 261 -
sıyrılıp onurlarını kurtarmak için doğru çabalar sarfetmemekteler. Dünya müslümanları el ele verseler, insanlık aleyhine işlenen bütün cinâyetlere elbirliği ile karşı dursalar, yani cihad etseler, fesadlar salâha, ifsadlar ıslâha, şerler hayra dönüşür. Kâfirler ve zâlimler kadar cesur olmazsak, onların bâtıl dâvâlar için çektiği zahmetler kadar Hak dâvâ için bedel ödemekten kaçınırsak, bırakın “mücâhid” sıfatını, “mü’min” sıfatını bile zor alırız: “İnsanlardan bazısı Allah’tan başkasını Allah’a endâd/eşler ve benzerler edinir de onları Allah’ı sever gibi severler. Mü’minler ise Allah’ı her şeyden çok severler...” 1229
İnancımızı yaşamak ve yaşatmak anlamına cihadı ferdî, âilevî ve sosyal cihad bölümlerine de ayırabiliriz:
a) Ferdî cihad: İlk görevimiz, inandığımız İslâm Dininin emir ve yasaklarına göre hayatımızı düzenlemektir. Arzularını putlaştırmak isteyen nefsimizi Allah’a ve Paygamberi’ne itaat ettirmektir. Bu uğurdaki mücâdelemiz mukaddestir ve gerçek cihaddır. Bunun içindir ki, Yüce Peygamberimiz; “Mücâhid, kendi nefsiyle cihad eden kimsedir”1230 buyurmuşlardır.
Kur’ân-ı Kerim’de kötülüklerle emredici olduğu Yusuf Peygamber’in diliyle ifade edilen ve temize çıkarılmaması Rabbimizin emri olan nefse Allah’ın nizamını kabul ettirme gayretini ruhunda duymayan mü’min için, elbette ki cihadın hiçbir çeşidi olamaz. Daima “Allah’ım! Göz açıp kapayıncaya kadar olsun beni nefsimin eline bırakma” 1231 diyerek duâ eden Peygamberimizin, sıhhati tartışılan bir rivâyette “Küçük cihaddan, büyük cihada döndünüz”1232 şeklindeki ifadeleriyle dikkatimizi çektiği nefis mücâdelesi, elbette ki en zor cihaddır. Biz İslâm’ı yaşamazsak, bu nizamın uğrunda nasıl çalışabiliriz?
b) Ailevî cihad: Her mü’min için cihad, ikinci derecede aile yuvasında başlar. Devrimizde eşlerlerimiz, çocuklarımız ve öz kardeşlerimiz İslâm dışı hayatın yıkıcı tesirleri altındadır. Çünkü eğitim yetersiz olup İslâm insanı yetiştirme gâyesinden yoksundur. Sinema, tiyatro, radyo, televizyon ve basın gibi kurumlar ise Hakk’a yönlendirici olmak bir tarafa, Bâtıllara yönelticidir.
Ailevî hayatımızda eşimize, çocuklarımıza ve yakın akrabalarımıza İslâm’ı gerçekten yaşayan bir müslüman olarak örnek olmalıyız. Onları, Hak Dinimize bağlamak için her türlü müsbet usûlü denemeliyiz. Çocuklarımızı ve yakınlarımızı ısrarla ve gönül alıcı bir telkin edâsıyla irşâd etmeliyiz. Özellikle beş vakit namaz kılmalarına ve kızlarımızın müslümanca örtünmelerine itina etmeliyiz. Gerekli kitap ve dergileri okutmaya çalışmalı, okuyacakları yerleri istişâre ile tesbit etmeliyiz. Onlar için bol bol fiilî ve kavlî duâlar etmeliyiz. Hanımlarımızın bilgilerini arttırmaya çalışmalı, inançlı, namazlı, örtülü, tutumlu bir anne olarak çocuklarına örnek olmaları zarûretini anlatmaya gayret göstermeliyiz. Bütün bunlar için evlerimizi bir okul, kurs ve mescid haline getirmeye çalışmalıyız.
“Ey iman edenler! Kendinizi ve âilenizi, yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten koruyun.”1233 Elbette ki, bu koruma faâliyetiyle görevimiz olan cihadı yapmaya
1229] 2/Bakara, 165 ve yine bk. 49/Hucurât, 15.
1230] Tirmizî, Fezâilu’l Cihad, 2
1231] Câmiu’s-Sağîr, Allahumme bölümü
1232] Bülûğu’l Merâm, Selâmet Yolları, 4/88
1233] 66/Tahrîm, 6
- 262 -
KUR’AN KAVRAMLARI
çalışacağız. “Ailene ve çocuklarına namazı emret; kendin de ona sabır ile devam et. Biz senden rızık istemiyoruz; Biz seni rızıklandırıyoruz. Güzel sonuç, takvâ iledir.”1234; “(Önce) En yakın akrabalarını inzâr et (korkut ve uyar)”1235 Bu ve benzeri âyetlerde Peygamberimizin aziz şahsında mü’minler zümresine mükellefiyet yükleyen emirler, bu çeşit cihadın en mukaddes görevimiz olduğunu bildirmektedir.
c) Sosyal cihad: Mü’minler, İslâm Dinini öğrenip öğretmekle görevlidir. Toplumdaki İslâm dışı kurumları, kâfirlik ve münâfıklık akımlarını tanıyıp tanıtmakla yükümlüdür. Öz ifâdeyle Hakk’a çağırmak, bâtıllardan sakındırmakla vazifelidir. Sosyal hayattaki cihad çalışması, yukarıda açıklanan nefisle ve aile bünyesindeki cihadla başlayacaktır.
İçinde bulunduğumuz ortam ve şartlara göre cihad görevlerimizi yapabilmek için de kültürlü insanlar ve İslâm bilginleri yetiştirmeye çalışmak, çeşitli dergiler ve gazeteler çıkarmak ve bunları yaşatmak, İslâm’ı bir hayat nizamı olarak sunan eserler yayınlamak, kütüphaneler açmak, broşürler dağıtmak, sohbet, ders, seminer ve konferanslar verdirtmek mecbûriyetindeyiz. Çeşitli hayır teşkilâtlarında görev almak, çalışmalarımızla çevremizi bu çeşit faâliyetlere iştirak ettirmek, toplumda etkinlik kazanabilmek için gerekli kurumlar kurmak ve bu kurumları maddî ve mânevî bakımdan desteklemek zurûretindeyiz. Bu tür görevlerimizin yanı sıra, bir ana sosyal cihad görevimiz daha vardır ki, o da şu hadisin çizdiği doğrultuda atılımlar yapmaktır. “Sizden her kim bir münker görürse eliyle değiştirip düzeltsin; buna gücü yetmezse diliyle, buna da gücü yetmezse kalbiyle değiştirip düzeltsin ki bu, imanın en zayıfıdır.”1236 Yani, “sizden biriniz çirkin bir davranış, zararlı bir iş, yıkıcı bir kurum görürse onu bizzat ortaya çıkararak düzeltsin. Buna güç getiremezse (sözlü ve yazılı olarak) mücâdele versin. Buna da gücü yetmezse kalbiyle (nefret beslesin, güç yetireceği zaman nasıl karşı çıkacağına dair tasarılar hazırlasın). Kişinin kalbiyle mücâdele görevini yapması ise imanın en zayıf haline belgedir.”
“İşin başı İslâm, direği namaz, zirvesi cihaddır.”1237; “... Sizler, cihadı terkettiğiniz zaman Allah üzerinize öyle bir zillet/aşağılık salar ki, dininizin yüklediği cihada dönünceye kadar hiçbir güç onu gideremez.”1238 Biz nefsimizle cihad yapmadığımız, âilevî hayatımızı toplumun yıkıcı etkilerine açık bıraktığımız ve insanları Hakk’a çağırıp bâtılla mücâdele etmediğimiz için zillete mahkûm olduk, bitmeyen kriz, sıkıntı ve bunalımların muhâtabı olduk. Amellerimiz; böyle inançsız, faziletsiz, bâtıl bir hayatı dâvet ettiği için, câhilî bir yaşayışın içine düştük. Cihaddan uzak ve müslümana yakışmayan bir yaşayışı tercih ettiğimiz için, bugünkü yönetim tarzına ve zâlim yöneticilere müstahak olduk!
Suçlu teşhis etmeye, hatalarımızı sadece dinimize inanmayan zümrelere yüklemeye çalışmayalım. Esas suçlu, inandığını yaşamak ve yaşatmakla mükellef olan bizleriz.1239 “...Eğer sabreder ve ittika eder, Allah’tan sakınırsanız onların hilesi size
1234] 20/Tâhâ, 132
1235] 26/Şuarâ, 214
1236] Müslim, İman 78
1237] Tirmizî, İman 8; İbn Mâce, Fiten 12
1238] Bülûğu’l Merâm, Ribâ, hadis no: 11
1239] A. Rıza Demircan, İslâm Nizamı, c. 1, s. 104-109
CİHAD
- 263 -
hiçbir zarar vermez...”1240; “Ey iman edenler! Siz kendinize bakın. Siz doğru yolda olunca dalâlette olup sapan kimse size zarar veremez...” 1241
“Ey iman edenler! Sizi acı bir azaptan kurtaracak ticâreti size göstereyim mi? Allah’a ve Rasûlüne iman iman eder, mallarınızla ve canlarınızla Allah yolunda cihad edersiniz. Eğer bilirseniz ki bu sizin için daha hayırlıdır. İşte bu takdirde O, sizin günahlarınızı bağışlar, sizi zemîninden ırmaklar akan cennetlere, Adn cennetlerindeki güzel meskenlere koyar. İşte en büyük kurtuluş budur. Seveceğiniz başka bir şey daha var: Allah’tan yardım/zafer ve yakın bir fetih. Mü’minleri bunlarla müjdele.”1242 Demek ki cihadda birinci gâye, âhiretimiz için bir ticaret yapmak. Cihadın bazı külfet ve meşakkatleri olsa da bunlar insanın o acıklı azaptan kurtulması yanında hafif kalırlar. Yolumuzu aydınlatmak için malımızı yakmak, Cehennemde yanmamak için canımızı incitmek, birtakım zorluklara, sıkıntılara katlanmak gerek. Demek ki cihad, başkalarını öldürüp Cehenneme göndermek için değil; nefsimizi ve diğer nefisleri Cehennemden kurtarmak için yapılır.
Yanmaktan kurtulan hamiyetli insanların yapacağı ilk iş, başkalarının imdâdına koşmak değil midir? Cihad, bu yönüyle, insan kurtarma savaşının adıdır. Eğer birtakım insanların hak ve hakikate ermesine bir başka grup engel oluyorsa, bunlarla savaş yapmak da cihaddır. Cihadla ilgili yukarıdaki âyet ve benzerleri, savaş zamanında olduğu gibi barış zamanında da geçerlidir. Zaten muhtaç gönüllere iman ve İslâm’ı ulaştırmak savaşa değil; barışa bağlıdır. “... Sulh/barış daha hayırlıdır...”1243 buyuran Cenâb-ı Hak, insanları hidâyete dâvet etmiştir. Bu çağrıyı insanlara durmadan ulaştıran Rasûlullah, karşı çıkanların zulüm ve işkencelerine uzun süre sabırla karşı koymuş ve daha sonra İlâhî fermanla kendisine savaş izni verilmiştir. Savaş yapan mü’minlere mâlî destek sağlamak cihad olduğu gibi; sulh zamanında bir kısım malını insanlık âleminin ebedî saâdeti için harcamak da büyük bir cihaddır. Savaşa iştirak etmek cihad olduğu gibi, insanların iman şerefine kavuşmaları ve mü’minlerin günah ve isyandan kurtulmaları için birşeyler yapmak, bu hususta kafa yormak, mesâi harcamak da cihaddır. Ömürlerinden bir pay ayırıp bu kudsî gâye uğrunda harcayanlar da canlarıyla cihad etmiş olurlar. “Allah, mallarıyla, canlarıyla mücâhede edenleri derece bakımından oturanlardan üstün kılmıştır.” 1244
Her hayır gibi, caihadın da birtakım engelleri var. Bunlardan birincisi nefsimiz, ikincisi şeytan, üçüncüsü de düşmanlarımız. Nefsin süflî arzularına karşı çıkmak cihaddır. Şeytanın telkinlerine kapılmayarak istikamet çizgisinde yürümek cihaddır. İman ve hidâyet yolunu kapamaya çalışan düşmanlarla savaş yapmak da cihaddır. Her üçünde de niyet “Allah rızâsı” olacaktır. Bir gün bütün günleri geride bırakacak ve sonu gelmez yarına kavuşacağız. Mahşer meydanında kendimizi iki yolun kavşağında bulacağız. Biri saâdet diyarına, diğeri azap beldesine giden iki yol. İşte cihad, o lütuf diyarına ulaşma ve o kahır menzilinden uzak kalma çabasının ismidir. Böyle ulvî bir gâye taşımaksızın sadece ülkeler fethetmek, insanlara hükmetmek ve lüks içinde yaşamak gibi fânî hedeflere yönelik savaşlar “fî sebîbilillâh” şartını taşımadıkları için cihad değildirler.
1240] 3/Âl-i İmrân, 120
1241] 5/Mâide, 105
1242] 61/Saff, 11-13
1243] 4/Nisâ, 128
1244] 4/Nisâ, 95
- 264 -
KUR’AN KAVRAMLARI
“Dinde zorlama yoktur.”1245 Ancak, Cennet yolunu zorla kapamak isteyenlerle de savaşmak gerekir. Bunda başarı sağlandıktan sonra kişi, inancında serbest bırakılır. Dilerse İslâm’ı kabul eder, dilerse kendi dininde yaşamaya devam eder. Cihadda hedef, öldürmek değil; diriltmek olmalı. Ölü kalpleri diriltmek, sönük fikirleri aydınlatmak, donuk hissiyatlara can vermek. İnsanları yurtlarından etmek değil; onlara ebediyet yurdunu kazandırmak olmalı. Bu diriliş hareketinin önüne çıkanlar ölümü hak etmiş olurlar. Çokların hayat bulması için, belli bir azınlığın ölmesi gerekiyorsa buna da “evet” dememiz gerek. Aksi halde çoğunluğa zulmetmiş oluruz.
Cihadın en büyüğü, en büyük düşmana karşı yapılanıdır. “Senin en zararlı düşmanın nefsindir” hadis-i şerifi bu büyük düşmanı “nefis” olarak belirler. Savaşa gitmek gibi, tebliğ yapmak için de öncelikle nefsin mağlûp edilmesi gerikiyor. Nefisle cihad, gerçekten en önemli cihaddır. Her ânımız bu cihadla geçer. Bir anlık gafletimiz bize çok pahalıya mal olabilir. Maddî cihad ise, sürekli değildir. Sulh zamanında mü’minler bu cihadla mükellef tutulmazlar. Hâricî düşmana mağlûp olmak insana ya şehidlik, ya gâzilik kazandırır. Nefisle mücâdele ise öyle değil; bu savaşta yara alanlar fâsık, ölenler dinsiz olurlar.
Mânevî cihad, tıptaki koruyucu hekimliği andırır. Hastalığın vuku bulmaması için gerekli tedbirleri almak en büyük tedâvidir. Bunda başarılı olmadığımız zaman diğer tedâvi yollarına ve en sonunda da ameliyata sıra gelir. Koruyucu hekimlik, uzun zaman ve büyük sabır ister. Ama, ameliyattan kurtulmak gibi büyük bir netice için bu zor yola severek girmek gerek. Dâhildeki cihadın mânevî olması gerekir. Ciğerinizdeki mikroba karşı kurşun sıkamazsınız. Onu ilâçla, gıdayla, temiz havayla yavaş yavaş tedâvi etmeye mecbursunuz. Mânevî cihad, mânevî hastalıklara karşı yapılır. Meselâ cehâlet, mânevî bir hastalık. Bunun giderilmesi ilim ile olur. Bir çocuğu döverek ona bir şeyler anlatmanız mümkün mü? Ahlâksızlık ve nihâyet imansızlık da birer mânevî hastalık. Bunların tedâvisi de kuvvet kullanarak, zorlayarak olmuyor. 1246
“Hepiniz çobansınız; hepiniz güttüğünüz sürüden sorumlusunuz. Devlet reisi de bir çobandır ve sürüsünden sorumludur. Erkek, âilesinin çobanıdır ve sürüsünden sorumludur. Kadın, kocasının evinin çobanıdır ve sürüsünden sorumludur. Hizmetçi, efendisinin malının çobanıdır; o da sürüsünden sorumludur. Netice itibarıyla hepiniz çobansınız ve güttüğünüz sürüden sorumlusunuz.” 1247
İnsanın insana verebileceği en güzel hediye mutluluktur. Cihad, bu hediyenin sermayesidir. İnsanın mutluluğu için dökülen üç damla kutsaldır: Kan, gözyaşı ve alınteri. Bütün bunlar, gönüllerin birbirine açık olduğu bir dünyanın kurulması için sarfediliyorsa kutsallık kazanır. Gönüllerin birbirine açık olduğu bir dünya, fetih medeniyetinin emelidir. İslâm, Orta Afrika’dan Doğu Hind adalarına, Merakeş’ten Zengibar’a, Batı Afrika’daki Sierra Leone’den Sibirya’ya, Bosna-Hersek’ten Yeni Gine’ye, Senegal’den Çin’e kadar savaşla değil; bu cihad ruhuyla ulaşmıştır.
İnsanla, insanın mutluluğunun öbür adı olan İslâm arasına kimi zaman da
1245] 2/Bakara, 256
1246] Alâaddin Başar, Nur’dan Kelimeler, c. 2, s. 160-163
1247] Buhârî, Cum’a 11, İstikrâz 20, Itk 17, 19, Vesâyâ 9, Nikâh 81, 90, Ahkâm 1; Müslim, İmâre 20; Ebû Dâvud, İmâre 1, 13, Tirmizî, Cihad 27
CİHAD
- 265 -
insan girebilir. O zaman o insan ya da insanların İslâm’la insan arasından kaldırılması insanlığın değişmez değerlerine bağlı her kişinin boynunun borcudur. Kur’an’ın “Küfrün önderleriyle savaşın. Çünkü onlara güvenilip de anlaşma yapılmaz. Umulur ki vazgeçerler” 1248 emri, o önderlerin sıradan insanlarla İslâm arasında engel oluşturduğu içindir. Eğer onlar, İslâm’la insan arasına gerilmekten vazgeçerlerse İslâm’ın onlarla bir alıp veremeyeceği yoktur. İslâm onlarla küfürlerinden dolayı değil; insanın mutluluğuna engel oldukları için savaşılmasını emretmektedir.
İnsanla İslâm arasına gerilen ve fizikî olmayan engellerden biri de İslâm’a karşı propaganda savaşına girerek ürettiği yalan haberlerle İslâm’ın imajını kitlelerin gözünde lekelemeye çalışan muzır unsurlardır. Hz. Peygamber döneminde bu işi câhiliyye şâirleri yapıyorlardı ve Rasûlullah onları işledikleri bu insanlık cinâyetinden dolayı Mekke fethi sırasında ilân ettiği genel affın dışında tuttu. Oysa, amcası Hamza’nın katilini dahi bu af bağlamında bağışlamıştı. Hakkında “insana ihânet” suçundan dolayı vur emri çıkarılan altı kişiden üçünün cezâsı infaz edilmiş, üçü de suçunu itiraf edip İslâm’a teslim olunca affedilmiştir. 1249
Ne mutlu Allah’la ticaret yapıp, aslında O’na ait olan imkân ve nimetleri, malı ve canı Cennet karşılığı O’na satan, her şeyini O’nun yolunda kullanan mücâhidlere!
1248] 9/Tevbe, 12
1249] Mustafa İslâmoğlu, Yürek Fethi, s. 38-39
- 266 -
KUR’AN KAVRAMLARI
Cihad Konusuyla İlgili Âyet-i Kerimeler
A- Cihad Kelimesi ve Türevlerinin Geçtiği Âyetler (41 Yerde, -33’ü cihad anlamında-): 2/Bakara, 218; 3/Âl-i İmrân, 142; 4/Nisâ, 95, 95, 95; 5/Mâide, 35, 53, 54; 6/En’âm, 109; 8/Enfâl, 72, 74, 75; 9/Tevbe, 16, 19, 20, 24, 41, 44, 73, 79, 81, 86, 88; 16/Nahl, 38, 110; 22/Hacc, 78, 78; 24/Nûr, 53; 25/Furkan, 52, 52; 29/Ankebût, 6, 6, 8, 69; 31/Lokman, 15; 35/Fâtır, 42; 47/Muhammed, 31; 49/Hucurât, 15; 60/Mümtehıne, 1; 61/Saff, 11; 66/Tahrîm, 9.
B- Cihad Konusu:
Cihadın Farziyeti: 2/Bakara, 216; 4/Nisâ, 74-75, 84; 9/Tevbe, 123.
Mal İle Cihad: 2/Bakara, 195, 207, 245, 262; 4/Nisâ, 95; 8/Enfâl, 60, 72; 9/Tevbe, 20-22, 41-42, 88, 111, 121; 49/Hucurât, 15; 57/Hadîd, 7, 10, 11; 61/Saff, 10-13.
Mallarıyla ve Canlarıyla Savaşanların Üstünlüğü: 9/Tevbe, 20-22, 41.
Tebliğ Görevi ve Müşriklerden Yüz Çevirmek: 15/Hıcr, 94.
Güzel Bir Mücâdele ve Tatlı Bir Münâkaşa: 16/Nahl, 125
Cihad ile Karşılık Vermek: 2/Bakara, 191.
Cihad İçin Kesin İzin: 2/Bakara, 244.
C- Kıtâl (Savaş) Kelimesinin Geçtiği Âyetler (13 Yerde): 2/Bakara, 216, 217, 217, 246, 246,; 3/Âl-i İmrân, 121, 167; 4/Nisâ, 77, 77; 8/Enfâl, 16, 65; 33/Ahzâb, 25; 47/Muhammed, 20
D- Mukatele (Savaş) Kelimesi ve Türevleri (57 Yerde): 2/Bakara, 190, 190, 191, 191, 191, 193, 217, 244, 246, 246, 246, 253, 253; 3/Âl-i İmrân, 13, 111, 146, 167, 195; 4/Nisâ, 74, 74, 75, 76, 76, 76, 84, 90, 90, 90, 90; 5/Mâide, 24; 8/Enfâl, 39; 9/Tevbe, 12, 13, 14, 29, 30, 36, 36, 83, 111, 123; 22/Hacc 39; 33/Ahzâb, 20; 48/Fetih, 16, 22; 49/Hucurât, 9, 9; 57/Hadîd, 10, 10; 59/Haşr, 11, 12, 14; 60/Mümtehıne, 8, 9; 61/Saff, 4; 63/Münâfıkun, 4; 73/Müzzemmil, 20.
Mücâdele Kelimesi ve Türevlerinin Geçtiği Âyetler (29 Yerde): 2/Bakara, 197; 4/Nisâ, 107, 109, 109; 6/En’âm, 25, 121; 7/A’râf, 71; 8/Enfâl, 6; 11/Hûd, 32, 32, 74; 13/Ra’d, 13; 16/Nahl, 111, 125; 18/Kehf, 54, 56; 22/Hacc, 3, 8, 68; 29/Ankebût, 46; 31/Lokman, 20; 40/Mü’min, 4, 5, 35, 56, 69; 42/Şûrâ, 35; 43/Zuhruf, 58; 58/Mücâdele, 1.
Konuyla İlgili Geniş Bilgi Alınabilecek Kaynaklar
1. İslâm’da Cihad, Seyyid Kutub, Özgün Y.
2. İslâm’da ve Günümüzde Cihad, Abdulkerim Abdülkadiroğlu, Sönmez Neşriyat
3. İslâm’da Cihadın Önemi, Mustafa Kapçı, Bayrak Y.
4. Cihad, Mevdûdi, Seyyid Kutub, Dünya Y.
5. Cihad, İbn Nehhas, Tevhid Y.
6. Cihad, Abdullah bin Mübârek, Tevhid Y.
7. Cihad, Bir Temel Tasarım, Abdülkadir es-Sûfi, Yeryüzü Y.
8. Cihad, Abdülkerim Osmanoğlu, İslâmoğlu Y.
9. Cihad, Mehmed Zahid Kotku, Seha Neşriyat
10. Cihad Dersleri I-II, Abdullah Azzam, , Buruc Y.
11. Cihad Dünya Gündeminde, Abdullah Azzam, İslâmoğlu, Y.
12. Cihad, Âdâb ve Ahkâmı, Abdullah Azzam, Ravza Y.
13. Cihad Kervanı, Abdullah Azzam, Ravza Y.
14. Cihad Günlüğü, Abdülhamid Muhacir, Özgün Y.
15. Cihad Müdafaası, Ömer Abdurrahman, İstişare Y.
16. Cihad Müdafaası, Kelimetü’l-Hak, Ömer Abdurrahman, Servet Y.
17. Cihad Önderleri, Heyet, Seha Neşriyat
18. Cihad Ruhu, Azmi Yahya, Risale Y.
19. Cihad Sahasında Bediüzzaman, Mehmed Kırkıncı, Zafer Y.
20. Cihad Üzerine Konuşmalar, Heyet, Seha Neşriyat
21. Cihad Yolunda Bir Adım Daha İleri, Said Havva, Uysal Kitabevi
22. Cihad Zikir Ayrılmazlığı, Mehmed Göktaş, İstişare Y.
23. Cihad ile İlgili Âyet-i Kerime ve Hadis-i Şerifler, İSİLAY Y.
24. Cihadı Kuşanan Topraklar, Bekir Tank, Şûra Y.
CİHAD
- 267 -
25. Cihad ve Mücâhid, Bekir Başarıcı, Uysal Kitabevi Y.
26. Cihada Dâvet, Hasan el-Benna, Terc. Ali Arslan, Sinan Y.
27. Bütün Cepheleriyle Cihad I-II, Enver Baytan, Mevsim Y.
28. Gönüllerin Fethinde Cihad, Abdülaziz Hatip, Gençlik Y.
29. Tek Yol Cihad, Mustafa Meşhur, Vahdet Y.
30. Kitab ve Sünnette Cihad, Abdullah bin Muhammed bin Hümey, Tevhid Y.
31. Cihad Âyetlerinin Nüzul Sebepleri ve Muhtemel Kronolojisi, Nazmi Söğüt, Yük. İst. Enst.Y.
32. Kur’ân-ıKerim’e Göre Cihad, Mehmed Kemal Pilavoğlu, Güven Matbaası
33. Filistin’de Cihad Sürüyor, M. Ahmed Varol, Madve Y.
34. İslâmî Tebliğin Medine Dönemi ve Cihad, İhsan Süreyya Sırma, Beyan Y.
35. Savaş, Barış, İktidar, Abdurrahman Dilipak, Ferşat Y.
36. Savaş Esintileri, Mâlik bin Nebi, çev. Salih Özer, Ankara Okulu Y.
37. Savaş Hileleri -Strategemler- 1, Harro Von Senger, Çev. Mekin Özbalta, Anahtar Kit. Y.
38. Savaş Aldatmaları, Mesut Günsev, Kastaş Y.
39. Savaş ve Hile, Hidâyet Arkun, Işık Y. Çağdaş Pazarlama
40. Savaş Sanatı Tarihi, John Keegan, çev. Fusun Doruker, Sabah Kitapları
41. Savaş ve İlk Yardım, metin Erkaya, Seha Neşriyat
42. Savaş ve İnsan, Human Rights Watch, çev. Ertuğrul Kürkçü, Belge Y.
43. Savaş ve Uygarlık, Arnold Topnbee, çev. Mehmet Dündar, Ürün Y.
44. Savaşan Afganistan, Ferhad Bağcı, Rahmet Y.
45. Savaşan Dünya ve Türkiye, Kâmuran Gürün, Bilgi Y.
46. İslâm Savaşçısına Notlar, Zübeyir Yetik, Çığır Y.
47. İslâm Savaşçıları, Abdurrahman Dilipak, İşaret/Ferşat Y.
48. Savaşımızı Türküleştirdik Biz, Alişan Satılmış, Hamle Y.
49. Savaşta ve Barışta Büyük Stratejiler, Paul Kennedy, çev. Ahmet Fethi, Eti Y.
50. Âyetlerle Savaş ve Cihad, Said Köşk, Anahtar Y.
51. Harp mi Sulh mü? Ali Rıza Temel, Seha Neşriyat
52. Peygamberimiz’in Seriyyeleri, Muhammed Ali Kutup, Hisar Y.
53. Peygamberimiz’in Savaşları, Muhammed Kutup, Hisar Y.
54. Hz. Peygamber’in Savaşları, Muhammed Hamidullah, Yağmur Y.
55. Peygamberimiz’in Savaşları, Abdülkadir Dedeoğlu, Osmanlı Y.
56. Peygamberimiz’in Savaşları, Kasım Göçmenoğlu, Erdem
57. Kim Savaşım Verebilir, Abdülkerim Süruş, Seçkin Y.
58. Kılıcın Hakkı, H. Hicran Göze, Boğaziçi Y.
59. Neden Öldürüyorlar, Vural Okur, Özel Y.
60. İslâm’a Yönelik Fikrî Savaşlar, Ali Muhammed Çerişe, Muhammed Şerif el-Zıbk, Araştırma Y.
61. Sömürge ülkelerde Fikir Savaşı, Malik Binnebi, çev. İlhan Kutluer, İnsan Y.
62. Beklenen Zafer Nesli, Yusuf Kardavi, çev. Hasan Fehmi Ulus, İklim Y.
63. İslâm İnkılâbının Yolu, Mevdudi, Bengisu Y.
64. Kurtuluş Savaşında Sarıklı Mücâhitler, Kadir Mısıroğlu, Sebil Y.
65. Hak-Bâtıl Mücâdelesi ve İhtilaflar, Beşir İslâmoğlu, Bengisu Y.
66. İslâmî Mücadele Hizbullahî Yol, Ali Korani, Bengisu Y.
67. İslâm’ın Hareket Metodu, Yüksel Kılıçaslan, Hak Y.
68. İslâmî Hareket Metodu, Seyyid Kutub, İslâmoğlu Y.
69. Rasûlüllah’ın Hayatı ile İslâmî Hareket Metodu, I-II, Abdurrahman Muhacir, Hak Y.
70. Nebevî Hareket Metodu, I-II, Münir Muhammed Gadban, Nehir Y./Merve Y. Paz.
71. Ölümsüz Müdafaa, Mevlâna Ebul Kelâm, Marifet Y.
72. İslâmî Mücadelede Şiddet Sorunu, Cevdet Said, Pınar Y.
73. İslâmî Direniş, M. Hüseyin Fadlullah, Bengisu Y.
74. Hak Yolunda Mücadele, Hüseyin Âşık, Demir Kitabevi
- 268 -
KUR’AN KAVRAMLARI
75. Hükmüllah, Heyet, Hilâl Y.
76. Bosna: Mağlûp Edilemeyenler, Ahmet Şanverdi, Kiyap Y.
77. Gelin Bu Dünyayı Değiştirelim, Mevdudi, Özgün Y.
78. İslâm Devletler Hukukunda Savaş Esirleri, Ahmet Özel, T. Diyanet Vakfı Y.
79. Şer İttifakı ve Sözcüsünü Arayan Bir Milyar Müslüman, M. Han Kayani, İnkılâb Y.
80. Hz. Muhammed ve Karşıt Güçler, M. Ahmet Halefullah, Birleşik Y.
81. İslâmî Tebliğin Medine Dönemi ve Cihad, İhsan Süreyya Sırma, Beyan Y.
82. Medine Devletine Giden Yol, Mahmut Toptaş, Cantaş Y.
83. Sulh Peygamberi, H. Hicran Göze, Boğaziçi Y.
84. Özgürlük Peygamberi Hz. Muhammed, Abdurrahman Şarkavi, Birleşik Y.
85. Ahkâm Tefsiri, Muhammed Ali Sabuni, Şamil Y. c. 1, s. 182-193, 213-219; c. 2, s. 371-381
86. TDV İslâm Ansiklopedisi, (Ahmet Özel, Bekir Topaloğlu,) T.D.V. Y. c. 7, s. 527-534
87. Şâmil İslâm Ansiklopedisi, Şamil Y. Cihad md. c. 1, s. 307-313, Mücâhede md. (Ahmet Güç:), c. 4, s. 316-317, Mücâhid md (Halid Erboğa), c. 4, s. 317-319, Müctehid md. (H. Döndüren), c. 4, s. 322-324
88. Kur’an Ansiklopedisi, Süleyman Ateş, KUBA Y. c. 2, s. 489-499
89. Sosyal Bilgiler Ansiklopedisi, Ali Ünal, Zübeyir Yetik, c. 1, s. 245-248
90. İslâm’ın Temel Kavramları, Hüseyin K. Ece, Beyan Y. s. 110-116; 430-431; 431-434
91. Kur’an’da Temel Kavramlar, Ali Ünal, Kırkambar Y. s. 481-485
92. İnanç ve Amelde Kur’ânî Kavramlar, Muhammed el-Behiy, Yöneliş Y. s. 222-225
93. Kur’an’da Siyasi Kavramlar, Vecdi Akyüz, Kitabevi Y. s. 485-497
94. Kelimeler Kavramlar, Yusuf Kerimoğlu, İnkılab Y. s. 84-87
95. Kur’ânî Terimler ve Kavramlar Sözlüğü, Mustansır Mîr, İnkılab Y. s. 43-44
96. Fikrî Tevhide Doğru, Halil Atalay, Ribat Neşriyat, s. 146-156
97. Yürek Devleti, Mustafa İslâmoğlu, Denge Y. s. 34-35
98. Kur’an’ın Ana Konuları, M. Sait Şimşek, Beyan Y. s. 277-286
99. Nur’dan Kelimeler, Alâaddin Başar, Zafer Y. c. 2, s.158-175
100. Allah Erinin Ahlâk ve Kültürü, Said Havva, Hilâl Y. s. 316-383
101. Kelime-i Tevhid Dâvâsı, Kul Sadi Yüksel, Yenda Y. s. 113-168
102. Bu Böyledir, Kul Sadi Yüksel, Yenda Y. s. 365-396
103. Kur’an Okumaları, Metin Karabaşoğlu, Karakalem Y. s. 91-94
104. Kur’an’da Mü’minlerin Özellikleri, Beşir İslâmoğlu, 185-206
105. İslâm Dâvetinin Esasları, Abdülkerim Zeydan, Risale Y. c. 1, s. 285-292
106. İslâm Nizamı, Ali Rıza Demircan, Eymen Y. c. 1, s. 104-109; c. 3, s. 41-70
107. İslâmî Hareket Fıkhı, Mustafa Çelik, Yenda Y. c. 4, s. 315-323
108. Lâ, Mustafa Çelik, c. 2, s. 97-110
109. Allah Erinin Yolu, Adil Akkoyunlu, Vahdet Y. s. 143-171
110. Yüzyıllık Kuşatma, İbrahim Karagül, Fide Y.